સૂત્રઃ ૩૬   વિશોકા વા જ્યોતિષ્મતી

विशोका वा ज्योतिष्मती

મગજને આત્માની જ્યોતિ પર કેન્દ્રિત કરવાથી એકાગ્રતા પ્રાપ્ત

થાય છે જે દુઃખથી પર છે.

સાધુ સંતોનું માનવું છે કે હ્રદયકમળ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાથી

ધ્યાનમા સરી પડવું આસાન છે. જેનાથી દિવ્ય આત્મજ્ઞાન સરળતાથી

પ્રાપ્ત થાય છે.

સૂત્રઃ ૩૭   વીતરગ વિષયં વા ચિત્તમ

वीतराग विषयं वा चित्तम

અથવા તો સ્વયં પ્રકાશિત આત્માનું ધ્યાન કરવું જે વિકાર મુક્ત છે.

જેવાકે બુધ્ધ, રામકૃષ્ણ જેઓ બ્રહ્મનને પામ્યા છે. એઓ ઈંન્દ્રિયના

ગુલામ નથી. કેવો અદ્ભૂત અનુભવ હશે?

સૂત્રઃ  ૩૮  સ્વપ્નનિદ્રાજ્ઞાનાલમ્બનં વા

               स्वप्ननिद्राज्ञानालम्बनं वा

            અથવાતો મગજને સ્વપ્નના અનુભવ પર કેન્દ્રિત કરો.

             સ્વપ્નમા કોઇ સાધુ સંત યા ઈશ્વરનો અનુભવ. આ સ્વપ્નની

            અનુભૂતિ ,આનંદ અને મધુર સ્મ્રૂતિ જાગ્રત અવસ્થામા પણ

           યાદ કરવાની મજા આવશે.

 સૂત્રઃ ૩૯ યથાભિમત ધ્યાનાદ્વા

                 यथाभिमतध्यानाद्वा

                 અથવાતો મગજને કોઈ દૈવી આકાર, જેવા કે રામ

                ક્રૂષ્ણ કે ગણપતિ યા ૐ પર કેન્દ્રિત કરો. તેની અસર

                 પણ ખૂબ સુંદર થશે. હકિકત સઘળે પ્રવર્તે છે. માત્ર આપણા

                  હ્રદયના તાર સંધાવા જોઈએ.

 સૂત્રઃ ૪૦ પરમાણુ-પરમમહત્ત્વાન્તોSસ્ય વશીકારઃ

                   परमाणु-परममहत्त्वान्तोSस्य वशीकारः

                યોગીનું મગજ કોઈ પણ પદાર્થ પર કેન્દ્રિત થઈ

                 શકે. તેની વિશાળતા કે બારિકાઈમા કોઈ ફરક પડતો

                   નથી. ( નાનામા નાનો અણુ કે વિશાળ બોંબ).

                   યોગીનો અર્થ છે કે જેણે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની કળામા

                  પારંગતા પ્રાપ્ત કરી છે.

         આજે માતા પિતાની ખુશીનો પાર ન હતો. એક તો હું પ્રથમ બાળક.

   બીજું બંનેને પહેલું સંતાન પુત્રી જોઈતી હતી. થોડીક તેમેના મનમા

   ગડમથલ હતી કે તેઓ બંનેનો વડીલ વર્ગ આ સમાચારને  કેવી રીતે

   વધાવશે.   મમ્મીને ચિંતા હતી તેના પ્રાણ પ્રિય પતિના માબાપની. ઉંઘ

    તેની વેરણ થઈ ગઈ હતી જેથી મને પણ થોડી પરેશાની વેઠવી પડી.

     રાતના સમયે હું શાંતિથી ઉદરમાં પોઢી  મારા સ્વાસ્થ્યના અણુઓ સાથે

      ગેલ કરતી. કિંતુ માની મુંઝવણ મને પણ ડોલાવી ગઈ.

             સવારે નાસ્તાના ટેબલ પર સહુ સાથે બેસીને ચાપાણીની લિજ્જત

      માણી રહ્યા હતા. મમ્મી પ્રોટિનેક્સ વાળું દુધ પીતી હતી. પપ્પા એ ધીરે   

      રહીને વાતનો દોર હાથમા લીધો. ડોક્ટર પાસે ગયા હતા. મમ્મીની તથા

      બાળકીની તબિયત સારી છે. છાપું વાંચતા દાદા અને ચા હલાવતી દાદી

        બંને સાથે બોલી ઉઠ્યા શું આવનાર બાળક ‘લક્ષ્મી” છે. તેઓના આનંદનો

          પાર ન રહ્યો.  દાદા, દાદીને ઘરના આંગણમા દિકરી ને રમતી જોવાની

        અભિલાષા જાણે મેં પૂરી કરી. માનું માથું ચુમ્યું અને તેના ઉદર પર હાથ

         ફેરવી મને સ્પર્શ કર્યાનો આનંદ માણ્યો. હું ભલે આ કશું સમજી શક્તી ન

        હતી. દાદીના સ્પર્શનો આનંદ મારા રોમરોમ પુલકિત કરી ગયા. નાના, નાની

        દિકરી જમાઈની ખુશી એ ખુશી હતા.

                હાશ, મારે હૈયે ટાઢક થઈ. મારું આગમન સહુને રુચ્યું.  હરખ ઘેલી થઈ, ભાન

      ભૂલી હું હાથ પગ હલાવવા મંડી પડી. મમ્મીથી હળવો સિસકારો નિકળી ગયો. મને

      પંપાળી (ઉદર ઉપર હાથ ફેરવી)  શાંત કરી.  ક્યારે નિંદર આવી ગઈ ખબર પણ ન

       રહી. ધીરે ધીરે સમય પસાર થતો ગયો. કાંઈ આખી જીંદગીતો મા મને રાખવાની

       ન હતી. પછી તે હું હોંઉકે આવનાર બાળક ‘દેવનો દીધેલ’ હોય. માતા પિતાને એક

        સરખું કષ્ટ સહન કરવાનું હોય છે.  એ જ સનાતન સત્ય છે.  બાળકની  પરવરિશમાં

        પણ સમાન મહેનત તેમને પડે છે. નવ મહિના જોતજોતામા પૂરા થયા.  હવે મારે

         ધરતી પર પગરણ માંડવાનો સમય પાકી ગયો. માતા પિતાના પ્યારભર્યા અહેસાસમા

          મેં વિચાર્યું ‘હું મમ્મીને ઓછી તકલિફ આપીશ’. બને ત્યાં સુધી કુદરતી રીતે બહાર આવી

           સ્વતંત્રતા પૂર્વક શ્વાસ લઈશ. હા, જે દર્દ માને થશે તેનો તો મારી પાસે કોઈ ઉપાય નથી.

         એ તો તે સહન કરશે.  

               ટેબલ ઉપર ઓજારોનો રણકાર સાંભળી હું તૈયાર થઈ ગઈ. ચાલ, જીવ આ અંધારી

       સુંવાળી ઓરડીમાંથી બહાર નિકળ, રડીને જગને તારા આગમનની જાણ કર. માતા સાથે

       તું જે ‘નાળ’થી જોડાઇ છે તેનાથી વિખૂટા પડવાનો સમય પાકી ગયો છે. હવે તું માતા પિતા

       સાથે લોહીના અને લાગણીના બંધનથી બંધાઈશ.  સરજનહારે તારા લલાટે જેટલા વર્ષ,

       મહિના, દિવસ, કલાક અને ક્ષણ લખી હશે તે ધરા પર ભોગવવા તૈયાર થઈ જા. મારા

     રડવાનો અવાજ સાંભળીને માતાના મુખ પર ખુશીની લહેર દોડી ગઈ. મને પ્રથમ વાર

     ગોદમા લીધીને તેનું સઘળું દર્દ ગાયબ.  આવી ગઈ હું આ ધરા પર——

        હજુ તો મારું અસ્તિત્વ ખૂબ જ નાજુક છે. જનનીના જઠરે પળ પહેલાં

   મેં જીવન પ્રાપ્ત કર્યું. આ અંધારી કોટડીમાં નવ માસ ગાળીશ.  પરમ શાંતિ

  નો પહેલો અનુભવ. ભલે ને સૂર્યનું પ્રથમ કિરણ મને દૃષ્ટિ ગોચર નથી થતું,

   કશો વાંધો નહી.  ખૂબ જતન પૂર્વક મારું લાલન પાલન થાય છે. મારી ખુશીનો

    પાર નથી. મારા માતા અને પિતા બંને ખુશ છે.  સમાજ, નાના, નાની, દાદા કે

     દાદીના પ્ર્ત્યાભાવ મને ખબર નથી.

               હજુ કોઈને ખબર નથી કે ઉદરે પોષાઈ રહેલું પારેવડું દિકરો છે કે

     દિકરી. માત્ર મને જ જાણ છે કે હું ‘લક્ષ્મી’ છું. તે સહુનો આનંદ મને ખૂબ

    શાંતિ તથા ઉત્સાહ પ્રેરે છે. ધીરે ધીરે મારો વિકાસ થઈ રહ્યો છે.  મારી માતા

    ખૂબ સંસ્કારી તથા કુશળ હોવાને કારણે મને સુંદર ભોજન દ્વારા તંદુરસ્તી

    તથા સારા વિચારોનું પોષણ મળી રહ્યું છે.  સમય તો પાણીના રેલાની જેમ

     વહી રહ્યો છે. મારી પ્રગતિ ખૂબ સંતોષકારક જણાઈ રહી છે.  પ્રથમ બાળક

      હોવાને નાતે મારી જનનીને થોડી ઘણી તકલિફ આપી રહી છું . તે આ દર્દને

     પ્રેમ પૂર્વક માણી રહી છે.  મારા માતા તથા પિતાના પ્રેમની હું નિશાની છું.

                   અનૂકૂળ સમય પાકી ગયો. આજે ડોક્ટર માને તપાસી પ્રથમ વાર તેને

    જાણ કરશે કે આવનાર બાળક ‘દિકરી’ છે. મને ગભરામણ થય છે. મને ખબર નથી

    માતા તથા પિતા ને શું અનુભવ થશે? બરાબર તબિયત ની તપાસ થઈ ગઈ.  પડદા

    ઉપર મારી ફરતી તસ્વિર નિહાળી માના અંગ અંગમાં રોમાંચ થયો.  તે સ્પંદનો મને

   બહુ ગમ્યા.  આજે તો પિતા પણ સાથે આવ્યા હતા. રહસ્ય છતું થવાનું હતું.  બંને જણા

    હાથમાં હાથ પરોવી ઇંતજારની ઘડીઓ ગણી રહ્યા હતા.  પ્રથમ પ્યારની, પ્રથમ મહેક

    સમાચાર સાંભળીને તેમની ખુશીનો પાર ન રહ્યો. ઉદરમાં મને પણ અતિ આનંદનો

    અહેસાસ માણવા મળ્યો. હવે તો રાહ જોતી હતિ કે ક્યારે નવ માસ પૂરા કરી મારું

   અવતરણ ધરતી પર થાય.

             ક્યારે અમ્રૂત સમુ માના દુધનું પાન કરું?  ક્યારે તેની અંગુલીઓ મારા મસ્તક

   પર પ્રેમ પૂર્વક પસારે.  ક્યારે મારા પિતા મને હાથમા લઈ ગૌરવભેર નિહાળે. ક્યારે

   બને જણા વચ્ચે મીઠો વિવાદ થાય કે હું કોના જેવી દેખાઉ છું.   હજુ તો સારો એવો

   સમય માતાના ઉદરે પોઢવાનો છે.  તેને ઉદરમા હિલચાલ દ્વારા આનંદની અનુભૂતિ

    કરાવવાની છે.  જ્યારે મારા પગની હિલચાલ દ્વારા તેના મુખમાંથી સરી પડતી ‘ઓય

    મા’ના ઉદગાર સાંભળવાના છે. મારા પિતા જ્યારે માના પેટ ઉપર કાન મૂકી, મારો

    અનુભવ કરે છે તે ધન્ય ક્ષણને મારે હૈયે જડવાની છે. 

      આરંભનો રસાસ્વાદ માણો———–

સૂત્રઃ ૩૧  દુઃખ દૌર્મનસ્ય અંગમેજયત્વ-શ્વાસપ્રશ્વાસા

             વિક્ષેપસહભુવઃ           

            दुःख-दौर्मनस्याङ्गमेजयत्व -श्वासप्रश्वासा

            विक्षेपसहभुवः

           દુઃખ, નિરાશા, શરીરમા કંપન (ધ્રુજારી) અને શ્વાસ-

          ઉચ્છવાસમાં અનિયમિતતા જેવા અવરોધો તેની સાથે

         જ આવે છે.

          તમસ નું પ્રાધાન્ય ઓઅળી જાય અને રજસ યા

          સાત્વિકતા પ્રવર્તે.

 સૂત્રઃ  ૩૨  તત્પ્રતિષેધાર્થમેકતત્વાભ્યાસઃ

                 तत्प्रतिषेधार्थमेकतत्वाभ्यासः

                એક માત્ર શત્યની ઉપાસના ધ્યાનપૂર્વક

               કરવાથી તેમને હટાવાઅ છે.

              દાઃતઃ દસથી પંદર ત્રણ ફૂટના ખાડા કરવાથી

              પાણી ન મળે. કિંતુ ત્રીસ ફૂટ એકજ ઠેઅાણે

              ખોદવાથી પાણી મળવાની શક્યતા ઘણી જ

                વધારે હોય.

 સૂત્રઃ  ૩૩   મૈત્રી-કરૂણામુદિતોપેક્ષાણાં સુખદુઃખ પુણ્યાપુણ્ય

                  વિષયાણાં ભાવનાત શ્ચિત્તપ્રસાદનમ

                  मैत्री-करुणामुदितोपेक्षाणां सुखदुःखपुण्यापुण्य

                   विषयाणां भावनातश्चित्तप्रसादनम

                   અવરોધ વગરની માનસિક શાંતિ ત્યારેપ્રાપ્ત થાય,

                 સુખી સાથે  મૈત્રીભાવ, દુખી સાથે કરૂણા, ગુણિયલ

                 સંગે ભાવના અને દુષ્ટ પ્રત્યે ઉપેક્ષિતતા કેળવી

                 શકીએ.

                    કોઈની સફળતાની અદેખાઈ ન કરવી.  કોઈના

                    સુખે સુખી અને દુખે દુખી. ઓઈના અવગુણ ન જોતા

                     તેના ગુણની કદર કરવી. બુરાઈને સજ્જનતાથી

                     જીતવી.

  સૂત્રઃ ૩૪  પ્રચ્છર્દન-વિધારણાભ્યાં વા પ્રાણાસ્ય

                  प्रच्छर्दन- विधारणाभ्यां वा प्राणास्य

                 મગજને શાંત કરવા માટે શ્વાસ અને ઉચ્છવાસ

                 પર નિયંત્રણની આવશ્યકતાની વાત અંહી  ઋષિ

                પતાંજલી કરી રહ્યા છે. જોકે શ્વાસથી શરુઆત થાય

                  કિંતુ સાધનાના મર્ગની મુસાફરી તદ્દન અલગ છે.

 સૂત્રઃ ૩૫   વિષયવતી વા પ્રવૃત્તિરૂત્પન્ના મનસઃ સ્થિતિનિબન્ધિની

                  विषयवती वा प्रवृत्तिरूत्पन्ना मनसः स्थितिनिबन्धिनी

                  આ રીતની એકાગ્રતાથી માનવ મનની  અદ્ભૂત શક્તિ

                 પ્રાપ્ત કરવાની ક્ષમતા ધરાવી શકે છે.

                  જેમકે નાસિકાના અગ્રભાગ ઉપર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી

                   સુગંધ્નો અનુભવ કે જિહ્વાગ્રે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી સ્વાદ

                    ઉપરની દૈવીશક્તિને પામવી.   

                        માનવ પોતાની આંતરિક શક્તિ દ્વારા ઇંન્દ્રિયો

                    પર અંકુશ મેળવવા માટે શક્તિમાન છે. મન ને

                     વશ કરી તે દ્વારા ઈશ્વર મેળવવાનો માર્ગ સરળ

                     બની શકે છે.

પાણી  જીવનનું અભિન્ન અંગ છે.

પાણી આપણે સર્વે પીએ પણ છીએ. 

જરાક યોગ્ય સમયની મર્યાદાનું પાલન કરીશું તો જીવન

સારું તથા સ્વસ્થ રહેશે.

૨     ગ્લાસ પાણી સવારના ઉઠીને પીવાથી શરીરની અંદરના 

                                 અવયવો સારી રીતે કાર્ય કરી શકે.

૧     ગ્લાસ પાણી નહાતા પહેલા પીવાથી ‘લોહીનું દબાણ’ નીચું

                                આવે છે.

૧      ગ્લાસ પાણી  જમતા પહેલા પીવાથી ખોરાકને પચવામાં

                                સરળતા પ્રાપ્ત થાય છે.

 ૧     ગ્લાસ પાણી સૂતા પહેલા પીવાથી હ્રદય રોગના હુમલાથી

                                બચી શકાય છે.           

યોગ  સાધના–૭

સૂત્રઃ ૨૬ સ પૂર્વેષામપિ ગુરુઃ કાલેનાનવચ્છેદાત

                  स पूर्वेषामपि गुरुः कालेनानवच्छेदात

        તે ગુરુના ગુરુ છે. જે આદિ ગુરુ તરીકે ઓળખાય છે.

         જેને સમયની મર્યાદા કે બંધન નથી. ઋષિ પતાંજલી

         કહે   છે ,ગુરુના ગુરુ સમયના બંધનથી પર છે.

 સૂત્રઃ ૨૭  તસ્ય વાચકઃ પ્રણવઃ 

                   तस्य वाचकः प्रणवः

           શબ્દ જે પ્રણવ દ્વારા પ્રસ્તુત થાય છે.

           ‘ઓમ’ ના ધ્વનિમા આંદોલિત છે.

 સૂત્રઃ ૨૮ તજ્જપસ્તવર્ત્ધભાવનમ

                  तज्जपस्तवर्धभावनम

            આ ‘શબ્દ’નું વારંવાર રટણ કરવું. ધ્યાનમા

             બેસી તેના અર્થનો સંદર્ભ જાણવો. (ઓમ)

             ‘ઓમ’ના નાદનું માહત્મ્ય અવર્ણનિય છે.

 સૂત્રઃ ૨૯ તત પ્રત્યકચેતનાધિગમો અપ્યન્તરાયાભાવશ્ચ

                    तत प्रत्यकचेतनाधिगमो अप्यन्तरायाभावश्च

                જેનાથી ‘આત્મન’ વિષે નું જ્ઞાન પ્રપ્ત થાય છે.

                  તે માટેના વિરોધોનું શમન.કરવામાં સાર્થક છે.

                     ઓમ માં ‘અ’ એ મૂળ અક્ષર છે. જે તાળવાના

                      કોઈ પણ ભાગને સ્પર્શ કર્યા વગર બોલી શકાય

                     છે. ‘મ’ બોલતી વખતે બંને હોઠોનું મિલન અનિવાર્ય

                   છે. ‘ઉ’ મુખના મૂળથી શરૂ થઈ અગ્રભાગ સુધી ફેલાય છે.

                     આમ ‘ઓમ’ શબ્દ સર્વ ભાગમા પ્રવર્તે છે. અવાજ માટે

                    વપરાતા દરેક અવયવ (મુખના) ‘ ઓમ’ ના ઉચ્ચાર

                    માટે વપરાય છે. ‘ઓમ’ એ પવિત્ર શબ્દ છે. તેની દૈવી

                    શક્તિનો પ્રતાપ અલૌકિક છે. વારંવાર તેનું રટણ અને

                     તેમાં મગ્ન થવું યા ધ્યાન કેંન્દ્રિત કરવું શુભ પરિણામ

                      લાવે છે. ‘જપ’માં લીન થવાથી મગજ શાંતિને પામે છે.

                      તેમા આત્મસાત થવાથી ઈશ્વરની પ્રાપ્તિનો માર્ગ સરળ

                      બને છે.

 સૂત્રઃ ૩૦    વ્યાધિ-સ્ત્યાન-સંશય-પ્રમાદાલસ્યાવિરતિ-ભ્રાન્તિદર્શના-

                   લબ્ધભૂમિકત્વાનવસ્થિતત્વાનિ ચિત્તવિક્ષ્રેપાસ્તે અન્તરાયાઃ 

                  व्याधि-स्त्यान-संशय-प्रमादालस्याविरति-भ्रान्तिदर्शना-

                  लब्धभूमिकत्वानवस्थितत्वानि चित्तविक्षेपास्ते अन्तरायाः

                  બિમારી, માનસિક આલસ્ય, શંકા, ઉત્કંઠાનો અભાવ, બેચેની,

                  કામુકતા, ખોટા વિચાર, એકાગ્રતાનું ખંડન અને ચંચળતા વિ.

                  જ્ઞાનમાં બાધા રુપ છે.

                        જ્ઞાનના માર્ગને રૂંધનારા આ સર્વ રસ્તા છે.

         અંજની, રંજન અને મંજરી સાથે કોલેજમાં ભણતા હતા. ત્રણેય સખીઓ શાળા કાળથી

સાથે હતી. હવે કોલેજમાં પણ . સુહાના એ દિવસો આમ ઝડપથી અને આમ જોઈએ તો ધીરે

ધીરે સરી રહ્યા હતા. ઝડપથી એટલા માટે કે કોલેજના ચાર વર્ષ પૂરા થઈ ગયા. હવે શું? તો

કહે કે મૂરતિયા જોવાના. મન પસંદ મળે તો લગ્નની બેડીમાં જકડાઈ ને આઝાદી ગુમાવવાની.

             ધીરે એટલે લાગે કે પરિક્ષા પછી પરિણામ આવે ત્યાં સુધીમા ધિરજ ખૂટી જતી. દિવસો

ગણતા હોઈએ. નવરાશના સમયે સિનેમા ભેગા થતા. શું એ દિવસો હતા. આજે યાદ કરીને તેમાં

ડૂબકી લગાવવાની પણ મઝા આવે.  એવામા ‘તીન દેવીયા” સિનેમા રોક્સી સિનેમા ગૃહમા આવ્યું.

અમે ત્રણે સાથે જોવા ગયા.     તીન દેવીયા, તીન દેવીયા જોવા નિસરી.

      મંજરી બાળપણની યાદમાં મશગુલ આરામ ખુરશીમા બેસી વિચારોમા ખોવાઈ ગઈ હતી. તેને

ભાન પણ ન રહ્યું કે ક્યારે દબાતે પગલે મિલન આવ્યો અને તેને એકીટશે નિહાળી રહ્યો હતો.  વર્ષોના

વહાણાં વાઈ ગયા છતાંય મંજરી અને મિલન એકબીજામાં ગુલતાન રહેતા.  બાળકો મોટા થઈ ગયા,

પરણ્યા , પાંખો આવી વિદેશની ધરતી પર જઈ વસ્યા. નસીબ સારું હતું કે તેમનો સંસાર વ્યવસ્થિત

પણે ચાલતો  હતો.  નાના નાના ભૂલકાંઓથી ઘર ભર્યું ભર્યું થયું હતું.

                રંજન અને રજની નો સંસાર સુખી હતો. માત્ર શેર માટીની ખોટ હતી. રંજન હંમેશા અનાથ આશ્રમ

જઈ સમય પસાર કરતી. રજની ધંધામા ગળાડૂબ હોવાને કારણે વ્યસ્ત રહેતો. જરૂરિયાતવાળા બાળકોની

ભણવાની સવલત પૂરી પાડવામા રંજન કદી પાછી ન પડતી. રંજનને ખુશ જોઈ રજની ખુશ થતો. આ એ

જમાનાની વાત છે જ્યારે ‘છૂટાછેડા’  શબ્દ પ્રચલિત ન હતો. દિકરી સાસરામા જઈને સમાતી. માબાપનું નામ

ઉજાળતી.

   અંજની અને અનુપમ બંને ડોકટર હતા. માબાપની સતત પ્રવૃત્તિ વાળી જીંદગી જોઈ બાળકો ડોક્ટર થવાની

વિરૂધ્ધમા હતા. એકે એમ.બી.એ. કર્યું અને બીજો ગયો ફિલ્મ લાઈનમાં. હા, પૈસે ટકે ખૂબ સુખી હતા. સારા સંસ્કારને

કારણે કોઈ ઘાલમેલ અંજની તથા અનુપમ કરતા નહી.

     ત્રણેય ખાસ બહેનણીઓ હિંદુસ્તાનના ત્રણ ખૂણાઓમાં વસી હતી.  હા, અવારનવાર મળવાનું થતું.  કિંતુ પરિવારની

સાથે મળવું લગભગ અશક્ય હતું. મંજરી મિલનનો પરિવાર અમેરિકાથી આવી રહ્યો હતો. રંજન અને રજની એક

બાળકો માટેની સંસ્થા શરૂ કરવાની પેરવીમાં પરોવાયા હતા. અંજની અને અનુપમને આ વાતની ખબર પડી.

          અંજનીએ તકનો લાભ લેવાનું વિચાર્યું. એણે મંજરીને ઈ મેઈલ કરી કે તારા બાળકો આવે છે. ચાલો આપણે

બધા રંજન અને રજનીનું સપનું સાકાર થતુ નિહાળીએ. આમ પણ દશેરાનો દિવસ છે. અમારું દવાખાનું ત્રણ

દિવસ બંધ છે. મારા બાળકો પણ અમારી ખૂબ ઈજ્જત કરે છે. પૌત્ર અને પૌત્રીઓને દિલ્હી તથા તાજમહાલ

જોવાને બહાને સાથે લાવી શકીશું. રંજન તથા રજાનીને આશ્ચર્યમા ગરકાવ કરી દઈએ.

     ઈશ્વર કૃપાએ બધું સરસ રીતે ગોઠવાઈ ગયું. અંજની, અનુપમનો પરિવાર અને મંજરી મિલન બાળકો સહિત

દિલ્હી પાલમ વિમાનઘર પર ભેગા થયા.  ગંગા અને જમુનાના પવિત્ર મિલન જેવો સુંદર શંભુમેળો ભેગો થયો.

               બધા હોટલ પર ગયા. સરસ મજાના નાહી ધોઈ નાસ્તા માટે ભેગા થયા. એક બીજાનો પરિચય વિધી

ચાલ્યો.  અંજની અને મંજરીતો આનંદભેર સુહાનું દૃશ્ય નિરખી રહ્યા. જીંદગીની રફતાર ક્યાંથી ક્યાં લઈ આવી!

આવતીકાલે સંસ્થાનું ઉદઘાટન હતું. આજેતો જાણે વાતોનો ઉદધિ ઉમટ્યો હતો. બાળકો તેમની વાતોમા, જુવાનિયા

તેમની ચર્ચામા અને વડીલો તો ભાવભર્યા દર્શનમા મશગુલ હતા.

         દશેરાના દિવસની સવાર પડી સહુ તૈયાર થયા. મોટી ગાડી ભાડે કરી હતી.  રંજન તથા રજની આ બધાથી

અજાણ હતા. ગાડી સંસ્થાના આંગણમા આવીને ઉભી રહી. પૂજા વિધિ ચાલુ હતી. પાછલી હરોળમા જઈને સહુ

ગોઠવાયા. રજની ઉધ્યોગપતિ હતો. રંજનનું નામ પણ સમાજમા આદરપૂર્વક લેવાતું.  પૂજા સમાપ્ત થઈ અને

બને ઉઠ્યા. અચાનક રંજનનું ધ્યાન મંજરી અને અંજની વાત કરતા હતા તેના પર ગયું . એક પળતો તે માની

પણ ન શકી. પછી ધીરેથી રજની ને કહે ‘જો તો મને સ્વપનું તો નથી આવ્યું ને?’    રજનીએ પણ સમર્થન આપ્યું.

બંને જણા પાછળની કતારમા ગયા અને જુએ છેતો વાહ, બને સહેલીઓ પરિવાર સહિત, તેમની ખુશીના પ્રસંગ

વખતે આવી પહોંચ્યા હતા. મંજરી અને અંજની તેમના પતિદેવો સાથે આવે તેતો માની શકાય. કિંતુ ઈશ્વરે જેમેને

શેર માટીની ખોટ આપી હતી. ત્યારે બહેનપણીઓ તેમના બાળકો તથા પૌત્ર અને પૌત્રીઓની સાથે આવ્યા.

       રંજન અને રજની ગદગદ થઈ ગયા. બાળકો મોટા હતા સુખી હતા. સારા એવા પૈસા સંસ્થાને આપી ‘સોનામા

સુગંધ’ ભેળવી . પ્રસંગને ચાર ચાંદ લગાવ્યો. રંજન, મંજરી અને અંજનીનો ત્રિવેણી સંગમ દિલમા હરખાઈ ઉઠ્યો.

બાળપણની પ્રિત કેવી સરસ રીતે ફૂલીફાલી હતી તેને ધન્યતા પૂર્વક નિરખી રહ્યા.

સૂત્રઃ ૨૧ તીવ્રસંવેગાનામાસન્નઃ

                   तीव्रसंवेगानामासन्नः

                 ‘યોગ’ કરવામાં સફળતા જલ્દી પ્રાપ્ત થાય છે જો

                 તે ખૂબ દિલમૂકીને અને તીવ્રતાથી કરવામા આવે તો.

 સૂત્રઃ ૨૨  મૃદુમધ્યાધિમાત્રત્વાત્તતો અપિ  વિશેષઃ

                   मृदुमध्याधिमात्रत्वात्ततो अपि विशेषः 

                   કયો માર્ગ અપનાવ્યો છે, સફળતા તેના

                    પર આધારિત છે. સરળ, અધવચ્ચેનો કે

                     તીવ્ર.      

 સૂત્રઃ ૨૩  ઈશ્વરપ્રણિધાનાદ્વા

                   ईश्वरप्रणिधानाद्वा

                   ઈશ્વર ઉપર ભક્તિભાવ દ્વારા એકાગ્રતા પ્રાપ્ત

                    થાય છે.

 સૂત્રઃ ૨૪ ક્લેશકર્મવિપાકાશયૈરપરામૃષ્ટઃ પુરૂષવિશેષ

                  ઈશ્વરઃ

                 क्लेशकर्मविपाकाशैरपरामृष्टः पुरूषविशेष

                   ईश्वरः         

                  ઈશ્વર એ ખાસ હસ્તી છે જે અજ્ઞાન યા તેની

                   છાયાથી અલિપ્ત છે. કર્મ અને સંસ્કાર્થી પર છે.

                     અંહી ઋષિ પતાંજલિ પહેલી વાર ઈશ્વરનું સંબોધન

                    કરી તેનું માહત્મ્ય બતાવે છે. જે સર્જનહાર, ચાલક

                       તથા સંહારક છે. ઈશ્વર એ જ બ્રહ્મન જેનું પ્રકૃતિ

                        દ્વારા દર્શન.

 સૂત્રઃ  ૨૫  તત્ર નિરતિશય સર્વજ્ઞત્વબીજમ

                     तत्र निरतिशय सर्वज्ञत्वबीजम

                   જેનામા અગાધ જ્ઞાન છે, અન્યમા માત્ર

                   ‘બીજ’ જેટલું છે.