Archive for the ‘ટુંકી વાર્તા’ category

લોટરી લાગી

March 7th, 2011

 

   લોટરી લાગી, એ શબ્દો કેટલા રોમાંચક છે. પછી ભલેને સો રૂપિયાની લાગે

કે લાખ રૂપિયાની. સ્ત્ય ઘટનાને આધારિત આ વાત વાંચવાનું ચૂકશો નહી.

     ગંગા, મારી સહેલીને ત્યાં છેલ્લા ૪૫ વર્ષથી કામ કરે છે. હવે તો તેને “નોકરાણી”

કહેવી તે અપમાન જનક શબ્દ લાગે છે. ઘરની પ્રતિભા જાળવનાર ગંગા, આખા

ઘરને ચલાવનાર ગંગા, રસોડાની રાણી ગંગા, બાળકોની દેખરેખ પણ ગંગા નિત્ય

કરે. અરે વખત આવે ઘરનાને ખખડાવે પણ ખરી.

           વર્ષો થયા અમેરિકા આવ્યે. એ ગંગાને છેલ્લે હું દસેક વર્ષ પર મળી

હતી. આ વખતે ભારત ગઈ ત્યારે મને ફરી મળવાનો મોકો મળ્યો. પુરાણા

દિવસોની યાદ તાજી થઈ. જ્યારે હું મારા બે બાલકો વખતે ગર્ભવતી હતી

ત્યારે હંમેશ કહે ‘હેં નીના બહેન અંહી રોજ જમવા આવતા હો તો તમને રોજ

ગરમ ગરમ રોટલી જમાડું. આજે જ્યારે યાદ આવે છે ત્યારે આંખના ખૂણા

તગતગી ઉઠે છે. નિર્મળ પ્યાર હવે તો જાણે સ્વપનું થઈ ગયું.

       આ વખતે ગંગા  મળી.ખુબ ખુશ હતી. મારી સહેલીતો દસ વર્ષ થવા

આવ્યા “કેન્સર” તેને ભરખી ગયો. પણ ગંગા હજુ તેના પરિવારની દેખરેખ

રાખે છે. નામ તેવા ગુણ. એ જ નિષ્ઠાપૂર્વક રસોઈ પાણીનું કામકાજ સંભાળે

છે. ઘરમા શું છે ને શું લાવવાનું છે તે બધી વાતની ગંગાને ખબર. અરે તેના

હાથ નીચે બે માનસો પણ કામ કરે છે. એવી આ ગંગા મને પાછી મળી.

      નીના બહેન, હરખ જતાવતી આવી અને મને ખુશીના   સમાચાર દેવા અધુરી

કહે મને “લોટરી લાગી”. હું તો ખુશખુશાલ થઈ ગઈ.

      હવે વાત એમ હતી કે તે વર્ષો થયા ઝુપડપટ્ટીમા રહેતી હતી. મુંબઈમાં ત્યાં ટાવર

બનાવવાનું સરકારે નક્કી કર્યું. રાજા,  વાજા અને વાંદરા સરખા.બધા ત્યાંનારહેવાસીઓને

કહે કે જગ્યા ખાલી કરો. બિચારી ગરીબ પ્રજા ક્યાં જાય. જેના નામના ઝુંપડા હતા તે

બધાને પૈસા આપવાનું નક્કી થયું .ગંગાએ આખી જીંદગી નહોતું ભાડું ભર્યું કે કોઈ પણ

વાર પાણી અને વિજળીનાપૈસા ભર્યા. માત્ર તેના નામ પર એ સરનામાનું રેશન કાર્ડ

હતું.

       ભલું થજો રેશન કાર્ડનું કે જેને લીધે આખી જીંદગી સસ્તી ખાંડ, ચોખા અને ઘંઉ તે

લાવતી. આ રેશન કાર્ડે તો તેને સાબિતી પૂરી પાડી કે ‘ગંગા ‘ આ સરનામા પર છેલ્લા 

૩૦ વર્ષથી રહે છે.

         પછી તો તેના શેઠે તેને પીઠબળ પુરું પાડ્યું. તેની સાથે બધી સભામા ગયા અને

મકાન બાંધવાવાળા પાસેથી પૂરા “૨૫ લાખ” રૂપિયા  મેળવ્યા. ગંગા જેણે આખી જીંદગી

એક જ શેઠની નોકરી કરી હતી. અરે એ કુટુંબની જે એક મોભાદાર સદસ્ય બની ગઈ હતી

તેને આજે પોતાનું કહી શકાય તેવું સુંદર ઘર છે.

         તેના શેઠે તેને આખું ઘર વસાવી આપ્યું . તેના મુખ પરની સંતોષની લકીર જોઈ

મારું મન પણ પ્રફુલ્લિત થઈ ઉઠ્યું અને ‘ગંગાને લોટરી’ લાગી તેનો આનંદ સર્વત્ર હવામાં

ઘુમરાઈ રહ્યો.

મનના અતલ ઉંડાણમા

January 21st, 2011

      ૯૧ વર્ષના મનુભાઈએ  જ્યારે બારીએથી પડતું મેલ્યું ત્યારે દિલમા

 હાહાકાર મચી ગયો.. દસ દિવસના અંદર એવું તો શું બન્યું હશે કે

આવો ગમખ્વાર બનાવ બન્યો.

       ૯૧ વર્ષના મનુભાઈ જીવી જીવીને કેટલું વધારે જીવત ?  હા, મણી

માસીના ગયા પછી એકલતા તેમને ખાઈ જતી હતી. કોઈ શોખ હતા નહી.

બાળકો પાંખ આવતા ઉડી ગયા હતા તેથી ઘરમા રામ એકલા હતા. ખાવા

પીવા માટે ટિફીન બંધાવ્યું હતું.  બાજુવાળી સ્વાતિ સવારે  મસ્ત આદુ

અને મસાલાવાળી ચા પિવડાવતી. બદલામા મનુભાઈ ખૂબ ઘસાતા. જેથી

એમને ચા પીવી અડવી ન લાગે. મનના અતલ ઉંડાણમા  શું ચાલી રહ્યું

હશે. દિકરો વહુ માંડ પાંચ  મિનિટ દૂર રહેતા. સમાચાર સાંભળીને દોડી

આવ્યા.

     લાશ પડી હતી. માથું છુંદાઈ ગયું હતું. સાતમે માળથી પડ્યા હતા.

આંખોને દૃશ્ય જોતા લાજ આવતી હતી. પણ ખેર હવે શું વળવાનું હતું.

નાનકડી સ્નેહા દાદા ની હાલત જોઈ ન શકતા આંખમીંચીને ઉભી હતી.

બાળમાનસની કલ્પના બહારનું આ દૃશ્ય હતું. દાદા તેને ખૂબ જ વહાલા

હતા. કેમ ન હોય ? દાદા પ્યાર આપતા અને રોજ નવી સુંદર વાર્તા અચૂક

કહેતા.

    ધિરજ અને રજની માની ન શક્યા. દરરોજ ચાપીને નાહી ધોઈ સેવા કર્યા

પછી પિતાજી તેમને ઘરે આવતાં. એષા સાથે રમવું, સરસ વાર્તા કહેવી એ

એમનો રોજનો કાર્યક્રમ હતો.  દિકરો વહુ નોકરી કરે તેથી જમવાની પળોજણ

પણ રાખી ન હતી.

       છેલ્લા દસ દિવસથી તેમના મોઢા પરનું નૂર વિદાય લઈ ગયું હતું. દિકરી

પરદેશ અને દિકરો દિલ્હીમા. ધિરજ અને રજની ગામમા અને નજીક હતા. કદી

કોઈની આડે ન આવતા. સ્વમાનભેર જીવન જીવ્યા હતા. મણી માસીના ગયા

પછી એકલતા અનુભવતા હતા.

         જે દિવસે પડતુ મેલ્યું ત્યારે સવારે દિકરી સાથે અમેરિકા વાત પણ કરી

હતી. દિકરી એટલે આંખનો તારો. નાનો દિલ્હીમા સરકારી નોકરી કરતો હતો.

દરરોજની આદત પ્રમાણે નાહી ધોઈને પુજાપાઠ આટોપ્યા . છેલ્લા દસ દિવસથી

સમાચાર પત્રમા રોજ નવા કાંડનો ભાંડો ફૂટવાના સમાચાર વાંચતા અને દુખી

થતા.

ગુજરાત સમાચારના પહેલા પાને તેમના કુલાંગાર નો ફોટો હતો. નીચે લખ્યું

હતું. ૧૬ વર્ષની  “આન્યા” પર થયેલો બળાત્કાર.———-

ઉતરાણ

January 14th, 2011

  અરે આજે ૧૪ મી જાન્યુઆરી, ઉતરાણ છે. હજુ શું  ઉંઘો છો.

ભુલી ગયા આ વખતે ઉતરાણ ૧૫મી એ છે.

પતંગ ચગાવવાના રસિયા અંબુભાઈ નોકરી પરથી અડધો

દિવસ રજા લઈ ઘરે માંજો, ફિરકી અને પતંગ નો ઢગલો લઈ

આવી પહોંચ્યા. રસોડામા અંબિકા તલના લાડુ બનાવી રહી

હતી. અંબુભાઈ પતગ ઉડાડે અંબિકા ફિરકી ઝાલે અને અમી

તથા અનુપ સહેલ માણે.

   વહેલી સવારે ઉઠી અંબિકાએ ઉંધિયું બનાવ્યું. પૂરી, જલેબી

બધું સાથે લઈને અગાશી ઉપર પહોંચી ગઈ. અમી અને

અનુપ પણ નાની ફુદડી લઈને આવી પહોંચ્યા.

            અંબુભાઈ તો ઉપરા ઉપરી પતંગ કાપે અને આખું

કુટુંબ મોજ માણે. ખાવાપીવાનો પણ જલસો હતો. એવામા

એક પંખી ઘવાઈને નીચે પડ્યું. અંબિકાએ ફિરકી ફેંકી અને

તરફડાટ કરતાં પંખીની માવજત કરવા લાગી. અંબુભાઈએ

પણ પતંગ ચગાવવાનું બંધ કરી. અંબિકાની મદદે ધાયા.

                  પંખીના મોઢા પરની અહોભાવની ભાવનાએ અંબિકાને

હલાવી મૂકી. ધીરેથી કહે હવે પતંગ ચગાવવાના બંધ. આજના

દિવસે આજુબાજુમા. આડોશપાડોશમા જ્યાં જ્યાં પક્ષીઓને

દુખ પહોંચશે ત્યાં હું પહોંચીશ. આમેય બે બાળકની મા અને

વ્યવસાયે નર્સ.

          બાળકોને ખવડાવી અંબુભાઈને જવાબદારી સોંપી અંબિકા

નિકળી પડી ઘવાયેલ પંખિડાની સારવાર કાજે.  આ વખતની

ઉતરાણ તેણે ખૂબ સુંદર રીતે ઉજવી. મૂક પક્ષીઓની વેદના

તેનાથી સહન ન થઈ

લગ્નની મોસમ

December 27th, 2010

           લગ્નની મોસમ પૂર બહારમા ખીલી હતી. શરણાઈના સૂર રેલાઈ

રહ્યા હતા. ઘરના બધા કોઈ ને કોઈ કાર્યમા વ્યસ્ત જણાતા હતા.  અનુ

વિચારી રહી આ મારો એ જ ભારત દેશ છે. જ્યાં મેં મારુ બાળપણ અને

ઉગતુ યૌવન માણ્યું હતું. બારીની બહારથી દેખાતાં સુંદર દૃશ્યો ક્યાં અદૃશ્ય

થઈ ગયા. જ્યાં જુઓ ત્યાં મેળો ભરાયો છે.

              કોઈને પણ ઘરે જાવ ત્યારે બસ ટીવીની સામે પરિવાર બેઠો છે.

કરે છે શું તો કહે’રેણુકાબેન ખાખરાવાલા’, ‘બાલિકા વધુ’ જોતા હોય. શું આ

એ જ મારો દેશ છે? પશ્ચિમનું   આંધળુ અનુકરણ ઘણીવાર મનમા થતું શું

હું પણ આ જ જીવન ગુજારતી હોત? પાછળથી અનિકેત આવ્યો પ્રેમ પૂર્વક

ખભો દબાવી કહે,’ અરે દિવાસ્વપ્નમાંથી જાગ. તને બા ક્યારના ખાજા કરવા

માટે બોલાવે છે.

     અનુની નાની નણંદ અવનીના લગ્ન કાજે અમેરિકાથી આવી હતી. ત્યાં

તેની જીંદગી ખૂબ વ્યવસ્થિત અને   વ્યસ્ત હતી. હા, અંહી સામાજીક અવર

જવર રહે કિંતુ જીંદગી જીવવાનો કોઈ મકસદ ખરો કે નહી?

                   ખેર, અવનીના લગ્નમા ગ્રહશાંતિમા તે અનિકેત સાથે બેસવાની હતી.

મમ્મીએ ( અનિકેતની) સરસ સાડી અને દાગીનો  લીધો હતો. એક ભાઈ અને એક

બહેન નાનો અને સુખી પરિવાર. અનુ એકની એક દિકરી હતી. સુંદર અને સંસ્કારી.

અનિકેત તેને પામીને ગજ ગજ ફુલાતો. અનુની મમ્મીએ ખૂબ લાડકોડથી ઉછેરી

હતી. કદી તેની સાસરીમા માથુ ન મારતી.

               દિકરી કે દિકરાના માતા પિતા બાળકોને સુખી જોઈ હરખાતા. ખાજા વણતી

જાય અને મનમા ગુનગુનાતી જાય. રંજન બહેન કહે અનુબેટા જરા મોટેથી ગાવ.

      ભાવતું તું ને વૈદે કિધું. ગાવાની શોખિન અનુ લગ્ન ગીત ગાવા લાગી. પ્રભુએ

તેને સુંદર કંઠ આપ્યો હતો. ખાજા થઈ ગયા અનુ જરા આડે પડખે થઈ. ખુબ શાંતિથી

અવની તેના કમરામા આવી અને ભાભી ને પડખે લપાઈ ગઈ.  

                  જુઓ ભાભી હવે હું બહુ દિવસની મહેમાન નથી. ચાર દિવસ પછી લગ્ન થશે

અને હું અમરનો હાથ ઝાલી સાસરે વિદાય થઈશ. મારે તમને ખાનગીમા કાંઇ પૂછવું છે.

                  અનુ બેઠી થઈ ગઈ. અનિકેતની બહેન તેને પણ ખૂબ વહાલી હતી. બોલ શું

જાણવું છે. ભાભી એમ છે ને કે—- તમે જેમ ઘરમા બધાને વહાલા છો તેમ હું પણ કેવી

રીતે થઈ શકું. તમને ખબર છે અમર તેના નાના ભાઈને ખૂબ પ્રેમ કરે છે. તેના માતા

પિતા પણ તેને અનહદ વહાલા છે.

       અનુ એક ક્ષણ વિચારમા પડી અને પછી પ્રેમથી પસવારી, બાજુમા બેસાડી કહે મને

આનંદ થયો તમે મારી પાસે આવ્યા.  

          અનુ ખુબ ખુશ થઈ.  બહેન તમે સાસરીમા દુધમા સાકર ભળે તેમ ભળી જજો.

હવે તમે આ ઘરના અદકેરા મહેમાન. તમારું ખરુ ઘર એટલે અમર સાથેનો સંસાર.

         અમરને તમે ચાહો છો. જેટલો પ્રેમ આપશો તેનાથી અનેક ઘણો પામશો. બેના

દરેક ઘરના રિતરિવાજ અને તરીકો અલગ હોય. શરૂમા તેનું સરસ અવલોકન કરજો.

અમરના માતા પિતાને પ્યાર અને આદર આપશો. માત્ર એટલું યાદ રહે “એ તમારા

પ્રાણથી પણ પ્રિય અમરના માત પિતા છે.”

      બસ, આ શિલાલેખ કોતરશો તો તમે જીંદગીમા ખુબ ખુશ રહેશો. અવની ભાભીને

ભેટી પડી. ‘ઓ મારી વહાલી ભાભી તારા આશિર્વાદ આપ”.

                   અનુ ઘરકામમા ગુંથાઈ અને અનિકેત જે પુસ્તકાલયમા બેસી વાંચવાનો

ડોળ કરી રહ્યો હતો તે સંવાદ સાંભળી પોતાની જાતને ભાગ્યશાળી માની મંદ મંદ

મૂછમા મુસ્કુરાઈ રહ્યો હતો.

વાંધાના સાંધા

December 5th, 2010

         વાંધા વચકા ન પાડે તો તે નેહા નહી. નેહાને ખુશ રાખવા નીલ

મથી મથીને થાક્યો. પાણીમાંથી પોરા કાઢવાની તેની આદત નીલને ન

ગમતી પણ લાચાર હતો.  બધી જ રીતે કાર્યકુશળ પણ આ એક બુરી

ટેવ તેનો પીછો ન છોડતી.

                 હોંશિયારીને કારણે ઘરમા તેમજ બહાર બધાને પ્રિય નેહા

સહુને ખુશ રાખી શકતી. જેમ તેના પ્રિય અને ચાહિતા ઘણા તેમજ તેના

દુશ્મનોનો પણ તોટો ન હતો. નેહા વિચારતી મેંક્યારેય સ્વાર્થ રાખ્યો નથી.

સહુના કામ કર્યા છે. પણ જીવનનું એક સત્ય વિસરી જતી. આ દુનિયામા

સહુને ખુશ કરવા સંભવિત નથી.

         આજે નીલ ખુશ હતો. નોકરી પર બઢતી મળી હતી. ઘરે આવીને

નેહાને બારણું ખોલતાં જ આલિંગનમા ભીંસી ગોળ ફેરવવા લાગ્યો. નેહા

પ્યારથી કહે મને નીચે મૂક. પણ સાંભળે તે બીજા. નીલ જ્યારે થાક્યો

ત્યારે નેહાને નીચે મૂકી વાત માંડી.

          આજે મને નોકરીમા બઢતી મળી છે. હવેથી ગાડી પણ મળશે અને

પેટ્રોલ કંપનીનુ.  નેહા ખુશ થઈ આનંદ વ્યક્ત કર્યો. ધીરે રહીને કહે ડ્રાઈવર

ન આપ્યો નહી ?. નીલ કહે જોઈશે ત્યારે બોલાવી લઈશું યા તો આપણા

‘સોનુ’ ને શિખવાડી દઈશું.

        નીલ ખુશ હતો. જરાક કામ પરથી આવતા મોડું થતું તે નેહાને ગમતું

નહી પણ આંખ આડા કાન કરતો. નેહાના માતા પિતા અવ્યા. જમાઈની

પ્રગતિ જોઈ ખુશ થયા. અઠવાડિયું રહી પરોણાગતિ માણી પાછા પોતાને

ઘરે ગયા.

    હવે વારો આવ્યો નીલના માતા પિતાને આવવાનો! નેહા કહે ભલેને

છ મહિના પછી આવે. હમણા મને જરા ઠીક નથી. નીલ બોલ્યો તો નહી

પણ મહિનો માસ મોડું ઠેલવવા સફળ થયો

      તેમના આવવાને ટાંકણે નીલ વિમાનઘરે લેવા ગયો. દિકરાની પ્રગતિ

જોઈ માતાપિતા ખુશ થયા. નેહાને ભાગ્યશાળી ગણાવી. નીલના પિતાથી

કહેવાઈ ગયું કે ‘નીલને ઉછેરવામા તેની મા એ જરાય કચાશ રાખી નથી’.

નેહા આ ન સહી શકી એ તો હું સારા પગલાંની અને  શુકનવંતી નિવડી.

               નીલ અને તેના વડિલ હવે સમજી ગયા. કાંઇ પણ કરે તે વાંધા

જનક જ લાગે. ખેર તેઓ તો ચાર દિવસમા પાછા ગયા. નેહા સખીવૃંદમા

પણ દરેકની નબળી બાજુનું જ અવલોકન કરતી.  આ આદત કેવી રીતે

સુધારવી તેની ગડમથલમા નીલ વ્યસ્ત રહેતો.

         નેહાની ૪૦મી વર્ષગાંઠ આવવાની હતી. નીલને સરસ ઉપાય સુજ્યો.

બધાજ મિત્રમંડળને આમંત્રણ આપ્યું. દરેકને તેમની સારામા સારી વાનગી

લાવવાનું કહ્યું. નેહાના ભાઈબહેનને પણ આમંત્ર્યા. નીલની નાની બહેન

તેના બાળકો સાથે આવી.

      બંનેના માતાપિતા બે મહિનામા ફરીથી આવ્યા. નીલે તેના માતાપિતા

ને નેહા માટે હીરાનો હાર લાવવાનું ખાનગીમા કીધું હતું. વર્ષગાંઠને દિવસે

નીલ તથા નેહા મંદીરે જઈ આવ્યા. નીલે સુંદર ફુલોનો ગુલદસ્તો નેહા માટે

ખરીદ્યો.

             બપોરે બંને જણા આરામ કરતા હતાં ત્યાં દરવાજાની ઘંટ્ડી વાગી.

બારણામા જુએ તો લગભગ ૨૫ જણા આવ્યા હતા. નીલે બધી તૈયારી નેહાની

જાણ બહાર પોતાની બહેન તથા નેહાના ભાભીને સાધીને કરી હતી.

               હસીખુશીથી બધાએ સાંજ ઉજવી. નેહાના આનંદનો પાર ન હતો.

બધી ભેટ સોગાદો અને પ્રેમ જોઈ તેની જીભ સિવાઈ ગઈ. ક્યાંય વાંધો કાઢી

શકી નહી. તેણે બધાને નિર્મળ આનંદ પિરસ્યો. જન્મદિવસ ખૂબ ધામધૂમથી

ઉજવાયો.

          રાત્રે કોઈજ રોકાવાનું ન હતું. નીલે બધી સગવડ કરી રાખી હતી. નીલ

કહે તારી આજ કેવી ગઈ.? નેહા પાસે શબ્દ ન હતા. નીલ હિંમત કરી બોલ્યો,

નેહા આપણા સુખી સંસારને દિપાવવા કાજે આજથી તું નક્કી કર કદીય વાંધા

ન જોવા, જો દેખાય તો તેમને સાંધવા. જીવનની મીઠી યાદોંનો ધાગો બનાવી

એ સાંધા ને થીગડા મારવા. જીવનમા તે નવી ભાત પાડશે. ક્યાંય વાંધાના

કાણા નજરે ન પડતા સંધાઈને જીવનને જીવવા માટે સરળ બનાવશે. જો તું

 દરેકમા (વ્યક્તિ યા વસ્તુમા) વાંધાજ જ્પ્યા કરીશ તો જીવતરને જીર્ણ થતા

વાર નહી લાગે.

     તારી નજરે નિહાળ તને બધા કેટલો પ્રેમ કરે છે. હંમેશ દરેકની સબળી

બાજુનું અવલોકન કર.

હાથ તાળી દઈ ગઈ શું?

December 3rd, 2010

   અશોક રહે ત્રીજે માળે. બીજે માળે રહે તેના નાના ભઈનો પરિવાર.

માતા પિતા જેઓનો ઉપકાર જીંદગી ભર નહોતો ભૂલ્યો. તેઓ રહે નીચે.

ઘરમાં દોમદોમ સાહેબી હતી.

     પિતાએ ચાલુ કરેલા ધંધામા અશોકને સારી ફાવટ આવી ગઈ હતી.

ખાધેપીધે સુખસાહેબી વાળું કુટુંબ હવે માલેતુજાર ગણાતું હતું.

               અશોકની પત્ની અમી ટુંકી માંદગી ભોગવી કુમળી વયે ચાલી નિકળી.

તેના પહેલા પ્યારમા પાગલ અશોક ફરી પરણવા માટે ઇન્કાર કરતો હતો. તેનો

એકનો એક પુત્ર પરદેશ વસવાટ કરી ગયો.

                   અનુજ સવારના પહોરમા ચા પીતા પહેલાં અરે અનુ, ભાઈને ઉપર

ચા અને નાસ્તો પહોંચાડ્યા ! અનુજ કદીય પહેલો કોળિયો ન ભરતો. ભાઈની ખૂબ

કાળજી રાખતા. અનુ, પણ હમેશા પહેલા ભાઈનું સાચવતી. ખુબ સુખી પરિવાર હોય

ત્યાં શાંતિનું સામ્રાજ્ય હોય અને લક્ષ્મી પણ પ્રસન્નતા પૂર્વક વિરાજતી હોય.

                      અનુજના બાળકો પણ અશોકદા કહીને વિંટળાઈ વળતા. અશોક્ને તેથી

પરણવાની કોઈ જરૂરત જણાઈ ન હતી. આરામથી દિવસો અને વર્ષોના વહાણા વાયા.

      અશોક, ૬૫ વર્ષની ઉમરે પહોંચ્યો હતો. આજે તેને અચાનક ઠંડી લાગી તેથી ઓફિસે

જવાનું ટાળી ઘરેજ રહ્યો હતો, અનુ બેવાર જઈને ખબર કાઢી આવી. મોસંબી સંતરાનો

રસ પણ આપી આવી.  મહારાજને જણાવી દીધું ભાઈ માટે સરસ વઘારેલી ખિચડી બનાવે.

પોતે જાતે જઈને આપી આવી અને જમ્યા ત્યાં સુધી બેઠી.

               માંદગી ધાર્યા કરતાં વધારે દિવસ ચાલી. સામાન્ય રીતે બને છે તેમેજ જરાક કાળજી

રાખવામા ઢીલ વરતાતી. ૨૪ કલાકની નર્સ અને વોર્ડબોય રાખવામાં આવ્યા, નર્સ આભા ખૂબ

લાગણી પૂર્વક સેવા કરતી. કેમ ન કરે બીજે મળે તેના કરતા તેને બમણો પગાર મળતો હતો.

              સમયસર આવવું અરે જવાના સમય ટાણે મોડું થાય તો પણ ઉતાવળ ન કરવી. જો

મોડું થાય તો અશોક તરત ડ્રાઈવરને મૂકવા મોકલતો. આભાની કાળજી પૂર્વકની સારવાર તેને

ખૂબ ગમતી.

    આજે આભાને રજા હતી. તેને ઘરે બાળકો આવવાના હતા. આભાનો પતિ પણ કેન્સરમા દસ

વર્ષ પહેલાં હરિચરણ પામ્યો હતો. નર્સિંગનું પ્રમાણપત્ર ચાલુ કરાવી. પોતાનું ગુજરાન ચલાવતી.

બંને દિકરીઓ  પરણીને સાસરે સુખી હતી.

      અશોકની ચા આવતા જરા મોડું થયું. આભા પણ ન હતી તેથી અશોક બેચેન હતો. તબિયત

સારી હતી કિંતુ બિમારીને કારણે ધિરજ ગુમાવી બેઠેલા અશોકે સવારનો નસ્તો   ઠુકરાવ્યો. બપોરે

પેટમા દુખે છે કહી જમ્યા વગર સૂઈ ગયો. રાતના માત્ર થોડા ફળફળાદી ખાઈ સવાર પડે તેની

કાગડોળે રાહ જોવા લાગ્યો.

   સવારના આભા રોજ કરતા વહેલી આવી. સાથે નાસ્તાની ટ્રે પણ લેતી આવી. અશોકે આગ્રહ

કરીને આભાને પોતાની સાથે નાસ્તો કરવા મજબૂર કરી. આભા ના ન પાડી શકી. નાસ્તાને ન્યાય

આપ્યા પછી અશોકે ધીરે રહીને આભાને પુછ્યું ‘હું એક સવાલ પુછું જો તમે ખરાબ ન લગાડો તો’

આભાને થયું તબિયત વિશે નો યા દવા વિશેનો હશે. વિનય પૂર્વક કહે હા, પૂછો. બધું બરાબર ચાલે

છે.

       અશોકે ધડાકો કર્યો. ” આભા, મારી સાથે લગ્ન કરીશ”. આભાને પોતાના કાન પર વિશ્વાસ ન બેઠો.

કહે શું કહ્યું ,મારું ધ્યાન ન હતું, બરાબર સમઝ ન પડી. અશોકે પ્રશ્ન દોહરાવ્યો, આભાતો કાપોતો લોહી

ન નિકળે એમ સ્તબ્ધ થઈને ઉભી રહી ગઈ. તે અસંજસમા પડી ગઈ. જવાબ આપવાની તેની હિમત

ન ચાલી.

     અશોકે તેને નજીક બોલાવી, પરિસ્થિતિનું આબેહૂબ ચિત્રણ કર્યું . કહે છેલ્લા દસ કે બાર દિવસથી

તેમારી ચાકરી દિલોજાનથી કરી છે. હા, તને મનગમતા પૈસા મળતા હતા પણ તે જે કાળજી લીધી

તે કોઈ પત્ની કરી શકે તેવી હતી.

              આભા તરત કાંઇ ન બોલી પણ મ્હોં ધોવાને બહાને બાથરુમમા ગઈ . આયના સામે ઉભી

રહી વિચારવા લાગી આ સ્વપ્ન તો નથીને ? પાંચજ  મિનિટના ટુંકા ગાળામા બહાર આવી હા, પાડી.

                  કરોડોની જાયદાદનો માલિક કુટુંબીજનોની જાણ બહાર આભાને પરણી ગયો. તેની કરોડોની

જાયદાદ કદાચ ભાઈના બાળકોને પ્રાપ્ત થાત. તેનો પોતાનો દિકરો હજારો માઈલ દૂર ‘ગોરી મઢમ”ના

પ્યારમા મસ્ત હતો. પિતાની કાળજી તો ઠીક ખબર સુધ્ધાં પૂછતો નહી.

              એકલતાએ નહી પણ પ્યારપુર્વકની કાળજીને પામી ધન્ય બનેલો અશોક આભાને પરણી ગયો.

નાનાભાઈનો પરિવાર જરાસી બેકાળજી પૂર્વક વર્ત્યા અને જાયદાદ હાથતાળી દઈ ગઈ.

તુલસી વિવાહ

November 16th, 2010

        તુલસી આજે ખુશ હતી. ‘તુલસી વિવાહનો’  દિવસ તેને માટે મંગલ હતો.

અમેરિકામા આવે ગઈ સાલ ૨૫ વર્ષ પૂરા કર્યા. છતાંય તેનુ જોમ જરાય

ઓસર્યું ન હતું. નોકરી પર જવાનું હોય તો તે દિવસે અચૂક રજા લેતી.

ભારત ભલે છોડ્યું પણ વાર તહેવાર ઉજવવા ,પ્રસંગ અનુસાર પકવાન

તેમજ ખાણીપીણી બનવવી તુલસીને ખૂબ ગમતું.

             પૈસે ટકે તેને કોઈ ચિંતા હતી નહી. કિસન પણ તુલસીને સર્વ રીતે

અનુકૂળતા મળે તેનો ખ્યાલ રાખતો. રાખેજ ને તુલસિ હતી જ એવી. દુશ્મનને

પણ વહાલી લાગે. શેર માટીની ખોટ માટે તે એકલી તો જવાબદાર હતી નહી

એ કિસન સારી રીતે જાણતો હતો. 

               પોતે રજા લે અને કિસનને પણ લેવડાવે. કિસન ભલેને ડોકટર

હોય પણ ઘરમા તેની કોઈ સલાહ કામ ન લાગતી. તુલસી હતી પણ

પ્રેમાળ. મીઠુ બોલી સ્નેહથી કુશળતા પૂર્વક કામ કઢાવતી.

         તુલસી અને કિસને આજના શુભ દિવસે પ્રભુતામાં પગલાં પાડ્યા

હતા. વકિલ તુલસી અને ડોક્ટર કિસન પછી અમેરિકાની જાહોજલાલીની

શું વાત કરવી. તેના સુંદર ઘરમા વચ્ચોવચ તુલસી ક્યારો બનાવડાવ્યો

હતો. રોજ સવારે ક્યારે ઘીનો દીવો કરી મસ્તક ઝુકાવીને આંગણા બહાર

પગ મૂકતી.

         ‘તુલસી વિવાહને  દિવસે ધુમધામથી તુલસીને કૃષ્ણ સાથે પરણાવી

પતિ પત્ની ખુશ થતા. હા, મિત્રો ને આમંત્રિ સુંદર પ્રસંગ ઉજવવાની તેને

હૈયે હોંશ રહેતી. કિંતુ લગ્નના આટલા વર્ષો પછી પણ ઘરમાં પા પા પગલી

પાડનાર ન હોવાને કારણે      ઘરમા બને જણા નવલા વર અને  વધુની જેમ

તૈયાર થઈ વિવાહનો પ્રસંગ ઉજવતા.

             ઘરમા કામ કરતી ‘જુલી’ પણ આજે સરસ તૈયાર થઈને આવી હતી.

બક્ષીસ પણ સારી પામતી. તેને પ્રથમ બાળક અવતરવાનું હતું બસ આજનો

પ્રસંગ ઉજવી તેની રજા શરૂ થતી હતી. તુલસીએ તેને ચાલુ પગારે રજા આપી

હતી.

     હોંશમાં ને હોંશમા જુલી કામ જરા ઝડપથી કરી રહી હતી.  ભારે વજનને કારણે

માર્ગમા પડેલી થાળી દેખાઈ નહી અને ઠેસ વાગી. જુલી પડી અને તેને દર્દ ચાલુ

થઈ ગયું.   ૯૧૧, ને ફોન કર્યો. તરત એમબ્યુલન્સ આવી જુલીએ પાંચ અઠવાડિયા

વહેલાં બાળકને જન્મ આપ્યા. તેને તો ખબર પણ ન હતી અને એક દિકરો તેમજ

દિકરી આવ્યા.

            બાળક વહેલા હોવાને કારણે તેમને સ્પેશ્યલ ટ્રીટમેન્ટ આપવી પડી. કિસન

પોતે ડોક્ટર હતો અને તેને ત્યાંજ આ પ્રસંગ બન્યો તેથી ખડે પગે ઉભા રહી તેની

સંભાળ રાખી.

   જુલી આમ તો સારી હતી. પણ બાળકો અકસ્માતથી આવ્યા તેની અસર ૧૨ કલાક

પછી જણાઈ.  અંદર કોમ્પલીકેશનને કારણે તેના આખા શરીરમા ઝેર ફેલાઈ ગયું. તેને

પોતાને ખબર પડી ગઈ હતી કે કદાચ તે લાંબુ નહી જીવે.

      જુલીનો પ્રેમી તો સગર્ભા જાણી ને છૂમંતર થઈ ગયો હતો. જુલીએ કિસન અને તુલસીની

સામે જોયું. તેની આંખો જાણે કહી રહી હતી ‘હું કદાચ આ દુનિયામા ન રહું તો મારા ફુલ જેવા

બાળકોને તમે મોટાં કરજો.’

            બનવા કાળ બનીને જ રહે છે. જુલી વિદાય થઈ. કિસન અને તુલસીતો સ્તબ્ધ થઈ ગયા.

આ શું બની ગયું. કિસને હોશ સંભાળ્યા અને કાયદેસર બાળકોના માતા તથા પિતા બન્યા.

                  તુલસી વિવાહને દિવસે બનેલી દુર્ઘટનાએ કિસન અને તુલસીની દુનિયા સંવારી

દીધી. જુલીની સંપત્તિ દિકરો અને દિકરી હવે કિસન અને તુલસીના હૈયાના હાર બની બેઠાં.

દિકરીનું નામ પાડ્યું વૃંદા અને દિકરાનું નામ શ્યામ.

                 હવે તો “દ્વારિકા” તુલસી અને કિસનના નવા ઘરનું નામ પડ્યું. ‘તુલસી વિવાહ’ની

ધુમધામ ઔર વધી ગઈ. હવે તો મિત્રોનો મેળો જામતો. ભારતથી કિસન અને તુલસીના

માતા પિતા પણ અનુકૂળતા પ્રમાણે જોડાતા.

       વિવાહ પછી આવતા વૃંદા અને શ્યામનો જન્મ દિવસ. જુલીને યાદ કરી તુલસી ઘીનો

દીવો કરતી અને બાળકોની પલટણ સાથે વૃંદા અને શ્યામની વર્ષગાંઠની ભવ્ય પાર્ટી ઉજવતી.

અજબ ગજબની વાત

November 14th, 2010

        આવું થવું એ કળવું પણ મુશ્કેલ છે. ઘણા વર્ષો પહેલાંની વાત છે.

દુકાળગ્રસ્ત ગામમા રોજી રોટીના ફાંફા હતા. પૈસાના દરશન પણ દુર્લભ

હતા. એક વેપારી ગામમા આવ્યો.

           નાની પણ સુઘડ અને સ્વચ્છ હોટલ જોઈ ,હોટલના માલિકને કહે,

૧૦૦૦  રૂ. એડવાન્સ મને બધી રૂમો તપાસવા દો , પછી ગમશે તે રૂમમા 

રહીશ.

                   માલિક તો હજારની નોટ જોઈ છક્કડ ખાઈ ગયો. હસીને પરવાનગી

આપી. સરસ મજાની આદુ એલચી વાળી ચહા પણ પિવડાવી. પેલા ફક્કડરામ

ભાઈ તો કામે વળગ્યા. 

            આ બાજુ હોટલનો માલિક પૈસા લઈને દોડ્યો તેનું ઉધાર બીલ હતું

કરિયાણા વાળાનું  ચુકવી દીધું.  કરિયાણાવાળો ૧૦૦૦ રૂ. લઈ દોડ્યો તેના

દુધવાલાનું બીલ ચૂકવી આવ્યો.

     દુધવાળાને ખરાબ આદત હતી રાત પડે વેશ્યા પાસે જવાની તે જઈને

તેના ૧૦૦૦રૂ.  મોં પર ફેંકીને આવ્યો.  વેશ્યાએ પળના વિલંબ વગર તે પૈસા

હોટલનું બીલ ચૂકવી હિસાબ ચૂકતે કર્યો.

       હોટલવાળો તો હેબતાઈ ગયો અરે આ ૧૦૦૦ રૂ. પાછા આવ્યા. ત્યાંતો

પેલો ફક્કડરામ આવીને કહે, તમારી હોટલ સારી છે પણ મને બાથરૂમ ન

ગમ્યા. મારો વિચાર રાત રહેવાનો નથી. હોટલવાળાએ ઝિઝક વગર તેના

૧૦૦૦ રૂ. પાછા આપી દીધા.

        છે ને અજબ ગજબની વાત   !

માની મમતા

November 11th, 2010

માની મમતા એ કોઈનો ઇજારો નથી. દરેક માના હ્રદયમા એ ઝરણું સતત વહેતું હોય છે.

પરિસ્થિતિ પ્રમાણે તેમા કોઈ વાર ભરતી કે ઓટ જણાય કિંતુ સતત વહેતા એ ઝરણાંના

સ્પંદનો અને શિતળતાના દર્શન દુર્લભ છે. તેનો તો માત્ર આહલાદક અનુભવ જ હોઈ શકે.

         હલોવીન આવે એટલે સાંજ પડે વાનરની ટોળીની ધમાલ સંભળાય. ( મિત્રો, હલોવીન

અમેરિકામા ઉજવાતો તહેવાર છે. તેમા બાળકો જાતજાતના પહેરવેશ પહેરી આવે. તમારે

બારણે આવી ‘ટ્રીક ઓર ટ્રીટ’  કહે .એટલે તમે એને બેગમા ચોકલેટ આપો. ઘણા બાળકોને

રેસ્ટોરન્ટની કુપન આપે જેથી તેઓ જઈને આઇસક્રિમ ખાઈ આવે યા નાસ્તો કરી આવે.

ઘણા ૨૫ યા ૫૦ સેન્ટ આપે. બાળકો નાના હોય તો માબાપ તેમને લઈને નિકળે. આ

તહેવારમા  કોઈ માને કોઈ ન માને . દરેકની અપની અપની પસંદ જેવું છે. ભારતના

મિત્રોની જાણ ખાતર થોડી માહિતિ લખી છે. કદાચ ખબર હોય પણ ખરી.)

             બાળકો માટેના આ તહેવારમા દ્વારે આવેલ બાળકો સાથે ખૂબ મજા આવે. તેમની

આંખમાંથી ટપકતા પ્યારના દર્શન કરવા એ લહાવો છે. જો તેમને ભાવતી ચોકલેટ હોય તો

કહેશે મને વધારે આપોને. ખુશીથી છલકાતું હાસ્ય તમારી તરફ વેરી દોડી જાય.

             કાંઇ કેટલાય બાળકો આવી રહ્યા હતા. ન દરવાજો ખોલવાનો કંટાળો આવે કે ન ચોકલેટ

આપવાનો. લગભગ બે કલાક સુધી પ્રવાહ ચાલતો રહે.

               નિશાને થયું બસ હવે કોઈ નહી આવે. બહારની લાઈટ ચાલુ રાખી જમવાની તૈયારીમા

પરોવાઈ. તેના બાળકો પણ ઘર ભેગા થઈ ગયા હતા. ઘરમા આવીને પહેલું કામ ચોકલેટ ઠાલવી

બે જુદા સરખા ઢગ બનાવ્યા. નીલ કહે આ મારો ભાગ નીના આ તારો.

       નિશા, સ્નેહલને હસતા હસતા કહે , જો તો ખરો બેય જણા બાપની મિલકતના ભાગ કરવા

 બેઠા છે. જે નીલ અને નીનાને નહોતી ભાવતી એ બધી ચોકલેટ એક બેગમા જુદી ભરી.

   કાલે ‘રોઝી’ આવશે તેની બાળકો ને આપીશ.

          થાળીઓ મંડાઈ અને બધા ડાઈનીંગ   ટેબલ પર જમવા ગોઠવાયા. નિશા પિરસતી હતી

ત્યાંજ બારણાની બેલ સંભળાઈ. દરવાજો  ખોલ્યો તો એક બહેન બાબાગાડી સાથે હતા.  જો કે

તેની ઉમર ૩૦ યા ૩૫ થી વધારે નહી હોય. નિશાએ તેને બેગમા ચોકલેટ આપી. હવે કોઈ

નહી આવે એમ સમજી બધી ઠાલવી દીધી. બાબાગાડીના બાળકને જોવાની ઇંતજારીથી

તેને ખોલીને જોયું તો    પાંચેક વર્ષની છોકરી હતી. બાળકી બોલી ‘હાય’.

       નિશાએ ‘હાય’ કરી પાછું બંધ કર્યું. છોકરીની મા કહે ‘છ મહિના પહેલાં તેને તાવ આવ્યો

હતો . તેમા તીની દૃષ્ટિને અસર થઈ છે. બહુજ આછું દેખાય છે. પગ પણ વળી ગયા છે.

                     મારી દિકરીને ‘હલોવીન’ ખુબ ગમે છે તેથી તેને બાબાગાડીમા બેસાડી ઘરે ઘરે

‘ટ્રીક ઓર ટ્રીટ’ કરવા નિકળી છું. તેથી થતો આનંદ એ મારે માટે બહુજ અગત્યનો છે.

                ઘરે જઈને અમે બંને કેટલી ચોકલેટ ભેગી કરી તે જોઈને ખુશ થઈશું. તેના મુખ

પર ફેલાયેલી આનંદની આભા જોઇ આજે રાત્રે મને પણ નિંદર શાંતિથી આવશે.—–

જીવનની સચ્ચાઈ

November 8th, 2010

જીવનની સચ્ચાઈ શું છે?  પ્રેમનો અર્થ શું છે?  શું  તે માત્ર બે વ્યક્તિ વચ્ચેનું શારીરિક

આકર્ષણ છે. લગ્ન એ બે આત્મા અને શરિર નો સંબધ છે. કાગળની ચબરખીકે કોર્ટનો

કાયદો તેને અલગ ન કરી શકે. હા, આજે એ સ્વાભાવિક છે. કિંતુ જો ‘માનવીના મન’ની

અંદર પ્રવેશી અવલોકન કરી શકાતું હોય તો તે કોઈ જુદી વાત કરશે.

              મિતા અને અમિતે ૩૦ વર્ષથી એક છતની નીચે જીવન વિતાવ્યું.  જૂવાનીના 

રંગીન દિવસો હાથમા હાથ ઝાલી ગીતો ગાતાં, બાળકોને સંવારતા વિતાવ્યા.  તનતોડ

મહેનત કરી પગભર થયા.

       અમોલ, અવની અને અમીને પ્રેમથી ઉછેરી સ્થાયી કર્યા. શિક્ષણ આપવામા કશી

કમી ન રાખી. અરે એટલે સુધીકે ભણવાનો બધો ખર્ચો માબાપે ઉઠાવ્યો. આ અમેરિકામા

બાળક વિધ્યાલયનો અભ્યાસ કરી આગળ ભણવા માગતું હોય તો ધારો છે કે બેંકમાંથી

પૈસા વ્યાજે લે. ભણીલે પછી ધીરે ધીરે ચૂકવે.

          ના, મિતા અને અમિતને તે મઝૂર ન હતું. ત્રણેય સુંદર સાથી મેળવી સ્થાયી થયા.

મુસિબત હવે આવી. અત્યાર સુધી બાળકોની આસપાસ ગુંથાયેલી જીંદગીમા ક્યાંય ખાલીપો

જણાતો ન હતો.

     અમિત ૬૦નો થવા આવ્યો અને મિતા ૫૬ની.  કામકાજમાંથી થોડા નવરા થયા હતા. અમિતે  

શેરબજારમા સારા ડોલર બનાવ્યા હતા. નસિબ જોગે શેરબજાર ટૂટી પડે તે પહેલાં પૈસા રોકડા કરી

હોસ્પિટલોમા રોક્યા હતા જે તેને સારું વળતર આપી રહ્યા હતા.

                  મિતા વિચારતી હતી ક્યાં અને કઈ રીતે તેનું વર્તન વ્યાજબી ન હતું કે અમિત તેનાથી

અડધી ઉમરની છોકરીના પ્રેમમા પાગલ થયો. પત્ની તરીકેની સઘળી જવાબદારી પ્રેમપૂર્વક નિભાવી

હતી. માતા તરીકે તેનો જોટો જડે તેમ ન હતો.

       એતો વળી અમિતના કપડાં ધોવા લઈ જવા માટે ખિસા તપાસતા સિગરેટ અને નાની ચબરખી

હાથ પડી અને અમિતનો ભાંડો ફૂટી ગયો.” સાંજના સાત વાગે હિલ્ટનની લોબીમા , ૧૧ પહેલા ઘરે જેથી

મારી પત્નીને શંકા ન થાય.  ”

        મિતા હોશ ગુમાવી બેઠી.  સાંજ પડી ગઈ અને અમિત નોકરી પરથી આવ્યો. મિતાને ખ્યાલ પણ ન

રહ્યો.  અમિત આવીને કહે કેમ આજે ‘રસોડામા હડતાલ છે’? મિતા ગુમસુમ બેઠી હતી એકદમ ફિક્કુ હાસ્ય

ફેંકી ચા મૂકવા ગઈ.

           વર્ષોથી ધારો હતો કે અમિત આવે પછી બંને જણ સાથે ચાની મોજ માણે. અમિતે જમવાની ના

પાડી કહે’ સાંજે ડિનર મિટિંગમા જવાનું છે.’ મિતા કહે તો મારે માટે કાલની દાળઢોકળી રહી છે તે ચાલશે.

            અમિત ફાંકડો તૈયાર થઈને નિકળી પડ્યો. મિતા બે હાથ વચ્ચે    માથું પકડી વેચારી રહી. હવે  શું ?

આ સ્થિતિમા રહેવું ઉચિત નથી. જે વ્યક્તિને તન મનથી ચાહ્યો હોય તે આવી રીતે ચોરી છુપીથી કોઈના

પ્રેમમા પડી પત્નીની આંખમા ધુળ નાખે તેની સાથે કેવી રીતે જીવાય. તેને લાગ્યું કે જો આનો ખુલાસો

માંગીશ તો નર્યું જુઠાણું સાંભળવાનો સમય આવશે.

          શાણી મિતા જીવનમા હતી તેનાથી વધારે કડવાશ હવે ઉમેરવા માગતી ન હતી. અમિત આવે તે

પહેલાં પોતાના કપડાની બેગ ભરી ચાલી નિકળી. કોઇને જણાવ્યા વગર. અરે, બાળકો સુધ્ધા ને ખબર ન

આપી.

      તેને થયું બાળકો માતા અને પિતા વિશે શું વિચારશે. આવા સુખી કુટુંબને કોની નજર લાગી ગઈ.

માતા અને પિતાને પૂજતા બાળકો પિતા માટી પગા નિકળશે એ વિચારે મિતા કાંપી ઉઠી. પૈસાની તેને

ચિંતા નહતી. બેંકમા દાગીના અને રોકડ જોઈએ તેટલા હતા.

     હાય રે નસિબ ‘ડાઇવોર્સનું ડાયેટિંગ’  મિતાને ભરખી ગયું. પતિનો પ્રેમ ગુમાવવો એ પત્ની માટે ખુબ

અસહ્ય હોય છે. જો પતિ હયાત ન હોય તો તેની યાદ અને પ્રેમ બાકી જીંદગી ગુજારવા પૂરતા છે.

કિંતુ પતિ આવી શુશિલ પત્નીની પાછળ છાનાગપતિયાં કરે તે જીરવી ન શકાય તેવું દર્દ મિતાને

કોરી ખાઈ ગયું.

       સુંદર સંસ્કારી માબાપની દિકરી, અમેરિકા આવીને જીવનની સચ્ચાઈ પામી. રાહ બદલ્યો

રાહી ગુમાવ્યો કુદરતને શરણે આવી શાતા પામી.

Type in

Following is a quick typing help. View Detailed Help

Typing help

Following preferences are available to help you type. Refer to "Typing Help" for more information.

Settings reset
All settings are saved automatically.