ઉનાળાની ગરમીથી બચવાનો સરળ પથ.

વિશ્વાસ અને શ્રધ્ધા સાથે અમલમા મૂકશો

તેવી નમ્ર વિનંતિ.

પ્રાણાયામઃ ખાસ કરીને ગરમીમા સહાય રૂપ.

ચન્દ્રનાડી પ્રાણાયામ

૧. કોઈ પણ અનૂકુળ સ્થિતિમા બેસો.

પલાંઠીવાળીને, અર્ધ પદ્માસન, પદ્માસન યા વજ્રાસન

૨.  ૐ સહનાવવતુ શ્લોક બોલો.

૩. આંખ બંધ રાખવાની કોશીશ કરી, શ્વાસ ની આવન

જાવન પર ધ્યાન કેંન્દ્રિત કરો.

૪.જમણા હાથે જમણું નસકોરું બંધ કરી લાંબા શ્વાસ લેવાના

અને છોડવાના.   ૯ વખત. ( ડાબા નસકોરાથી)

શીતલી પ્રાણાયામ

૧. જીભને બંને બાજુથી વાળી નાની  નળી જેવો

આકાર કરવો.

૨. મોઢાથી ઉંડા શ્વાસ લઈ નાકેથી બહાર કાઢવો.

૩. ૯ વખત

શિતકારી પ્રાણાયામ

૧. જીભને આગળથી વાળી ઉપરના તાળવાને

સહારે રાખી ખુલ્લા મોઢે શ્વાસ લેવા.

૨. મોઢું બંધ કરી ઉચ્છવાસ બહાર નાકેથી કાઢવો.

૩. ૯ વખત

સદંતા પ્રાણાયામ

૧. ઉપર અને નીચેના દાંત સાથે રાખી બાજુમાંથી

શ્વાસ લેવો.

૨. મોઢું બંધ કરી નાકેથી ઉચ્છવાસ બહાર કાઢવો.

૩. ૯ વખત.

જો તમારે ચોકઠું, બ્રિજ કે ખોટા દાંત  હોય તો આ સદંતા

પ્રાણાયામ ન કરશો.

         ગુજરાતી સાહિત્ય સરિતા હ્યુસ્ટનમા વહી

        વેગ ધર્યો, સરળ અને સહજતાથી વહી રહી

       નિત્ય નવિન રસિક મિત્રોને આકર્ષી રહી

       સરિતા  સાહિત્યની સમૃધ્ધિ ફેલાવી રહી

         શાન, ઘરે જઈ રહી હતી. સ્કૂટરની ઝડપ તો સરકારના કાયદા મુજબ

હતી. કિંતુ મગજમા ઉઠેલા વિચારોની ઝડપ પર તેનો કોઈ કાબુ ન હતો.

ભણવામા મશગુલ રહેતી શાનના વિચારો ડહોળાઈ જતા અને તેને પાછા

ઠેકાણે લાવવા શાનને ખૂબ પ્રયત્ન કરવો પડતો. “શું દિકરી થઈને અવતરવું

એ ગુન્હો છે?” એ સળગતા પ્રશ્નએ તેના મગજમા આકાર લેવા માંડ્યો હતો.

જો કે તે વિચાર સાથે શાન જરા પણ સહમત ન હતી. હા તેની આજુબાજુ

બની રહેલા પ્રસંગો કાંઈ જુદુ જ ચિત્ર ખડું કરતા હતા. સંજોગોની સામે

અટલ ઉભા રહી તેમાંથી માર્ગ કાઢવાની શાનની વિચિક્ષણતા દાદ માગી

લે તેવી રહી છે.

         ઘરનું સુંદર સંસ્કાર ભર્યું વાતાવરણ, માતા,પિતા અને ભાઈલાનો પ્યાર

શાનને દિવસે દિવસે મજબૂત બનાવતા. તેના આત્મવિશ્વાસને પુષ્ટિ મળતી

અને દક્ષતાથી કાર્ય કરી શક્તી.  ૨૧મી સદીની શાન વિચારી રહી હતી કે મારા

ભારત દેશની જે આન બાન હતી તે કઈ રીતે પાછી લાવી શકાય. બહેન, દિકરી

પર થતા અત્યાચાર માટે સહુની આંખો ખોલવાનો નુસ્ખો કયો છે. સ્ત્રી જન્મદાત્રી

તેના પર અત્યાચાર તેનું મન કબૂલ કરવા તૈયાર ન હતું.

         સ્ત્રીને માત્ર ‘ઉપભોગનું’ સાધન ગણનાર વ્યક્તિ પર તેને ઘૃણાને બદલે દયા

આવતી. સ્ત્રી આદર, સમ્માનની હકદાર છે. તેના થકી તો ઘર,સમાજ અને દેશ

ઉજળૉ છે.  સ્ત્રી અને પુરુષ જીવન રથના પૈડાં છે. બંને એક ધરીને વળગી સ્વતંત્ર

રીતે ગોળ ફરી રહ્યા છે. તેમાં કોઈ ઉંચુ નથી કોઈ નીચું નથી. દરેકની કાર્યક્ષમતા

અલગ છે.  બંનેના કામની કોઈ લક્ષમણ રેખા નથી. અરસ પરસ સમજીને, ખભે

ખભા મિલાવીને સંસાર રથ સુગમતા પૂર્વક ચલાવે છે.

       એવું કયું તત્વ છે જે સ્ત્રીમા હોવાને કારણે તેની અવહેલના સમાજ કરે છે.

એને તત્વ કહેવું એના કરતા દ્રષ્ટિ વધારે યોગ્ય શબ્દ છે. પુરૂષનું પુરૂષત્વ હંમેશા

તેની આડે આવ્યું છે. કિંતુ પુરૂષ એ કબૂલ કરવા તૈયાર નથી કે ‘સ્ત્રી’ના સહયોગ વગર

તે અધુરો છે. તેવું સ્ત્રી માટે પણ કહી શકાય. બંને એકબીજાના પૂરક છે. તો પછી આ

સળગતો પ્રશ્ન શામાટે? દહેજ એ એક એવી બલા છે જે સમાજમા કેન્સરની માફક

ફેલાયો છે. જેનો ઉપાય હજુ સુધી પામ્યા નથી. શાનનું મગજ ઘણી વાર બધિર થઈ

જતું. આમતો તે કુમળી કન્યા છે અને તેથીજ તો સમાજનું આવું પાશવી વલણ તેની

સમજમા આવતું નહી. તે વ્યાકુળ થતી ભલું થજો કે તેના વિચારોમાં ન તો મલિનતા

હતી કે ન કોઈ પૂર્વગ્રહ.

       શાન ના માતાપિતા ખૂબ કાળજી પૂર્વક તેનું અવલોકન કરી તેને સહાયરૂપ થતા.

શાન કોઈ પણ સમસ્યાનો પાર ન પામી શકતી ત્યારે વિના સંકોચે તેમની પાસે પહોંચી

શાતા પામતી. વિચારોમા ગુંથાયેલી શાન ક્યારે નિંદ્રા દેવીને શરણે સમર્પિત થઈ તેનો

તેને ખ્યાલ પણ ન રહ્યો. શાનના કમરામા પ્રકાશ જોઈ તેના પિતાએ ડોકિયું કર્યું અને ધીરેથી

સરકી બત્તી બુઝાવી દરવાજો બંધ કર્યો.—–

એક ડગ ધરા પર—૧૨

         સઘળા દુઃખની એક જ દવા છે. તે છે ‘સમય’. સમય ભલભલું કઠીન દર્દ મિટાવવા

સમર્થ છે.  માતા પિતાની જગ્યા કોઈ પણ વ્યક્તિ પૂરવાને સમર્થ નથી. તેમની મધુરી

યાદ અને શીળી છાયાના સંભારણા  જીંદગી જીવવા માટે પૂરતા હોય છે. દરેકને એ

રસ્તે વહેલા કે મોડા જવાનું છે. સોનમ અને સાહિલ જીવનની ઘટમાળમા પરોવાઈ ગયા.

           શાન કોલેજમા આવી અને પ્રગતિને પંથે ચાલવા લાગી તેની સહેલી સુલુ, જેને

સાવકીમા હતી એક દિવસ કહે મારા લગ્ન નક્કી થઈ ગયા. સુલુ પણ ભણવામા ખૂબ

હોંશિયાર હતી. શાન તો સાંભળીને છળી પડી. કહે શું વાત કરે છે? કોની સાથે? ક્યારે?

કેમ આટલા જલ્દી? સુલુ બિચારી શું બોલે! એનું રડવું માતુ ન હતું. એને ભણીને પોતાની

જીંદગી સુંદર રીતે જીવવી હતી. તેના પિતાજીનું કશુંજ નવી મા પાસે ચાલતું ન હતું.

                સુલુની ઉંમર હજુ માંડ સત્તર વર્ષની હતી. જેની સાથે લગ્ન થવાના હતા એ

બીજવર હતો. નવી માને પૈસામા રસ હતો. નહી કે સુલુ સુખી થાય તેમા. શાન, નેહા અને

સુલુની ત્રિપુટી મસલત કરવા માંડી. સોળે સાન આવે એ ઉક્તિ મુજબ તેમની વિચાર શક્તિ

ખીલી હતી. ૨૧મી સદીની છોકરીઓ ઘણી ચબરાક અને સારા નરસાનું ભાન ધરાવતી

હોય છે.

      શું કરે તેના વિચારોમા ખોવાઈ ગયા. ૧૭ વર્ષ એ તો કાંઈ પરણવાની ઉમર ગણાય?

આજે સમાજમા ચારેકોર નજર ફેરવો. ૩૦ થી ૩૫ વર્ષની છોકરીઓ જણાશે. ઘંઉ વીણું કાંકરા

વીણું માં કુંવારી રહી ગઈ હોય છે. શરૂઆતના ૨૫ વર્ષના થાય ત્યારે તેમનો જવાબ હોય

છે “અમે પરણવા માટે તૈયાર નથી”. શું તેના માટે લાલ કે લીલા સિગ્નલ ઝબુકતા હોય છે?

અમારે અમારું ભવિષ્ય બનાવવું છે. ત્યાં સુલુ ને જુઓ. કાંઈક તરકીબ કરવી પડશે જેથી

પરણવા આવનાર મૂરતિયો હા પડી જ ન શકે. સુલુને પોતાની બંને કીકી વચમા લાવવાની

ફાવટ હતી.  સુમનભાઈ મોટી ફાંદવાળા જ્યારે તેને મળ્યા ત્યારે વાતો કરતા સુલુ ચાલાકીથી

તેમે કરતી. ‘બાંડામાં બોંતેર ” લક્ષણ હોય સુમનભાઈએ તો ધસીને ના પાડી દીધી. શાને તેના

માનમા સુલુ અને નેહાને પારસી ડેરીનો મસ્ત આઈસ્ક્રિમ ખવડાવી આનંદ વ્યક્ત કર્યો.

         શાનને હવે ભણવાની સાથે સાથે આ બધી વાતોમાં ઉંડો રસ લેવા માંડ્યો. તેને થયું

જેટલું ભણવું જરૂરી છે તેટલુંજ સાથે ભણતી સહેલીઓના જીવનમા આવતા નાનામોટા

અવરોધોને સુલઝાવવાનું પણ તેટલું જ અગત્યનું છે. શાનનું શાણપણ તેની બહેનપણીઓના

પ્રમાણમા ખૂબ ચડિયાતું હતું. તેમા મુખ્ય ભાગ માતાનો પ્રેમ, સમયસૂચકતા અને દાદા, દાદીની

સુંદર કેળવણી  હતા.ચાલો હાલ પૂરતો સુલુનો વિકટ પ્રશ્ન ઉકલી ગયો.

       તેવામાં શાનની બહેનપ્ણી નેહાની કાકાની દિકરી હિના લગ્ન કરીને બે વર્ષમા પિયર

પાછી આવી. કારણ તો કહે પૈસાવાળાનો નબીરો ખોટી આદતોમા ગળાડૂબ હતો. ઉપરથી

ઘરે આવીને હિનાને મારે તે નફામા.  સારું હતું કે બાળકની ઝંઝટ હતી નહી. તેને બરાબરનો

પાઠ ભણાવવાનું આ ત્રિપુટીએ નક્કી કર્યું. ‘

       જાસુસી કરવા માંડીકે હરિશભાઈ ક્યાં જાય છે અને કોને મળે છે.   આવા બધા કારસ્તાન

ઘરમા કહે તો ગુસ્સો સહન કરવાનો વારો આવે, કિંતુ પરિણામ સફળ આવે ત્યારે ધીરે રહીને

મમ્મીને શાન બધું જણાવતી. સોનમને, શાન બહેન પણીને મદદ કરે તેમાં વાંધો ન હતો.

તેને પોતાના લોહી તથા તેની સમજદારી પર ગર્વ હતો. શાનને સમઝાવતી ‘બેટા વગર

વિચાર્યું કામ ન કરીશ કે જેથી મારે ,તરા પપ્પાને અને તારા ભાઈલાને નીચું જોવાનો

વારો આવે,”.

      હરિશભાઈને પાઠ ભણાવવા ત્રિપુટી કામે લાગી ગઈ. હિનાએ સાફ શબ્દમાં જણાવ્યું

તેને હરિશ ઉપર પ્યાર છે. વધુ પડતા બે નંબરના પૈસાને કારણે તે આડે રસ્તે ચડી ગયો

છે. હા, તને સીધે રસ્તે લાવવા કાજે હું કાંઈ પણ કરવા તૈયાર છું. જીવનમાં પ્રથમ પ્યારની

મહેકનું વર્ણન કરવું અશક્ય છે. નાની ઉમરમા થતો પ્યાર આંખની ભ્રમણા છે. કિંતુ સમઝદારી

દ્વારા પાંગરેલું પ્યારનું પુષ્પ તેની સુંગધ જીવનભર ફેલાવે છે. આ કાંઈ કાગળનું ફુલ નથી.

તે કદી મુરઝાતું નથી. દિવસે દિવસે ખીલે છે. તેનું સૌંદર્ય અંગ અંગમાંથી પ્રગટે છે. જીવન

પ્યારનું પરિણામ છે. પ્યારને સસ્તો સમઝવાની ભૂલ કદી ન કરનાર હિનાએ, પોતાનો પ્યાર

મેળવવા  કમર કસી. તેમાં સહકાર સાંપડ્યો શાન, સુલુ અને નેહાનો————–

વાહ વાહ અમેરિકા

     હા, વાત સાવ સાચી છે. અમેરિકાનું નાગરિકત્વ વર્ષોથી મેળવ્યું છે.

ભારત મારી “જન્મભૂમિ” છે. અમેરિકા મારી કર્મભૂમિ છે. બંને ધરતી પ્રત્યે

મને પુષકળ માન છે. આજે અમેરિકાની આવી દશા જોઈ અંતરે દુઃખ થાય

છે.

        એક સુંદર વિચાર સ્ફૂર્યો છે. કેટલા બધા ‘જોબ’ આપણા ભારતમાં ખસેડાયા

સમય બદલાયો છે?

    શું સૂરજ પૂર્વમાં નથી ઉગતો?

      શું તે પશ્ચિમમાં નથી આથમતો?

         શું નદી પર્વતમાંથી નિકળી સમુદ્ર ને નથી મળતી?

            શું કોઈ પણ માને બાળક ગર્ભમાં “૯ માસ”નથી રાખવું પડતું?

   તો પછી સમય ક્યાં બદલાયો?

   “હા, પણ જો શબ્દ, સમાન હોય ને તેના અર્થ બદલાય તો

    સમજજો “સમય” બદલાયો છે.

હસવાની મનાઈ છે

ગયા સોમવારે હું કોર્ટમાં ગઈ હતી. ગાડી ઉપર સ્ટીકર જુનું હતું .

નવું બતાવ્યું તો દંડ ન ભરવો પડ્યો. મારી બાજુમાં એક જુવાન

બહેન બેઠા હતા. કહે મારી ગાડી ગરાજમાથી કાઢીને રસ્તા પર

આવી. પોલિસ ત્યાંથી પસાર થતો હતો. સીટ બેલ્ટ બાંધ્યો ન હતો

એ ગુના માટે ટિકિટ આપી.

        મને વિચાર આવ્યો . ગાડીમા સીટ બેલ્ટ પહેરવિ ફરજીયાત છે.

જેમ એક શરીર માટે હોય તેમ એક આડો “મ્હોં” માટે જોઈએ.

       કારણ જે પણ બાજુમાં હોય તે આખે રસ્તે ગાડી કેમ

ચલાવવી તેનું ભાષણ ન આપે. ————

 હા હા હા હા હા—————–

એક ડગ ધરા પર—–૯

          કંકુ તો ઘરે ગઈ  પણ શાનની નિંદર સાથે લેતી ગઈ. ઘણા પ્રયત્ન

કર્યા શાને અને વિચારમા ગરકાવ થઈ ગઈ કે આવું પણ બની શકે. શહેરમા

રહેલી, જન્મેલી, મોટી થયેલી શાનની કલ્પના બહારની વાત હતી.  વિચારમા

ને વિચારમા ક્યારે ઉંઘ આવી ગઈ તેની ખબર પણ પડી નહી. રાતના નિંદર

મોડી આવી તેથી સ્વાભાવિક છે સવાર પણ મોડી પડી. નાની સવારની ચા

પી રહ્યા હતા ‘આજે મારી દિકરી ખૂબ શાંતિથી સૂતી છે.’ તેમને ક્યાં ખબર

હતી કે શાનના દિમાગમાં શું ગડમથલ ચાલે છે.

     સવારે ઉઠી મોં સાફ કરીને આવી શાન નાનીના ખોળામા લાડ કરવા આવી.

નાનીને અચરઝ તો થયું પણ કાંઈ બોલ્યા વગર તેના માથામા વહાલથી હાથ

પસવારવા લાગ્યા. ધીરે રહીને ગરમ કેસર બદામવાળા દૂધનો ગ્લાસ પકડાવ્યો.

દૂધ પીતા શાન કહે હેં નાની પંદર વર્ષની ઉંમરે લગ્ન થાય ખરા? હવે નાની

ચમક્યા. શું વાત કરે છે બેટા!

  હા, કાલે કંકુ કહેતી હતી. હવે તેણે ભણવાનું છોડવું પડશે અને તેના માતા પિતા તેને

પરણાવી દેશે. નાની શાનને સમજાવવા લાગ્યા. બેટા સુથાર જાતિમા દિકરીઓને ભણાવે

ઓછું. તેઓ દિકરીઓને ‘સાપનો ભારો ગણે.’ બોલતાતો બોલાઈ ગયું પણ પછી શાનને

સમજાવતા નેવના પાણી મોભે ચડ્યા. નાનીને પસ્તાવો થયો પણ તીર કમાનમાંથી

છૂટી ગયું. પરિણામ જગજાહેર છે.    ખૂબ પ્રેમથી નાની શાનને સમજાવી રહ્યા હતા.

શાન વાતો ખૂબ ધ્યાનથી સાંભળતી હતી. જીવનમા પહેલીવાર તેના ડગ થરક્યા.

તે ખૂબ નાની પણ ન હતી તેમ જ મોટી પણ નહી. કિંતુ તેના માનસ પર ઉંડી છાપ

પડી. હવે કંકુ ને શું કહી સમજાવવી. નાની કહે બેટા આ તેના ઘરની વાત છે. આપણાથી

કાંઈ ન કહેવાય. કિંતુ શાન તે માનવાને તૈયાર ન હતી.

      કંકુ આવી તેને શાન ઉપર ભરોસો હતો . શાન દીદી શહેરની છે, સુંદર છે. કુશળ છે.

શાન કહે ચાલ ને આપણે તારા માતા પિતા પાસે જઈએ. બંને કંકુને ઘરે આવ્યા. શાનની

પ્રતિભા અસરકારક નિવડી. ધીરે ધીરે કંકુની મા જમનાને વિશ્વાસમા લીધી. શહેરની વાતો

કરી. વિનમ્રતા અને સાલસતા જમનાને જચી ગયા. શાન પછી શાળાની પોતાની ડોક્ટર

બનવાની મહેચ્છા વિગેરે વિગેરે જનાવી રહી હતી. એકદમ જમના પણ બોલી ઉઠી, અરે

મારી કંકુને પણ ડોક્ટર થવું છે. બસ શાન સાવધ થઈ ગઈ. હા, માસી કંકુ ભલે નાના

ગામમા રહે છે. પણ ખૂબ હોંશિયાર છે. હવે તો ગામમા પણ કોલેજ શરૂ થઈ ગઈ છે.

વડોદરા તો ૩૦ કિલોમિટર દૂર છે. એસ.ટી. બસની સગવડ છે. હું પણ કદાચ વડોદરા

ભણવાની છું.   વાતોનો દોર બંધાતો ગયોને કંકુની મા સ્વપનામાં ડૂબતી ગઈ. તીર

નિશાના પર બરાબર લાગ્યું હતું. જમનાને વિશ્વાસમા લીધી. પચાસ ટકા કામ થઈ ગયું.

શાનને ખબર હતી પોતાને ત્યાં મમ્મી પપ્પાને કેવી રીતે પટાવી શકતી હતી.

                રાતના કંકુના પિતા જગાભાઈ વખારેથી ઘરે આવ્યા. જમનાએ તેમની ભાવતી

વાનગી પીરસી. કામકાજ પરવારીને આવીને વત છેડી. આજેતો બાજુવાળા શારદાબહેનની

ભાણી આવી હતી. આપણી કંકુને તેની જોડે બેનપણા થઈ ગયા છે.  ભણવામા આપણી કંકુ

શહેરની છોકરીની બરાબરી કરે તેવી છે. અરે, સાંભળો છો?  કંકુને ભણવું છે. શામાટે પરણાવવાની

ઉતાવળ કરવી. ટી.વી. માં જુઓ છો ને છોકરી હવે છોકરાઓની હારોહાર બધા કામ કરે છે. ભગવાને

આપણને એક છોડી આપી છે. ભલેને તેનું ગમતું કરે. પૈસે ટકે તો આપણે સુખી છીએ. ન્યાતમા

છોડીઉ જલ્દી પરણે તેથી આપણે પણ તેમ કરવું શું જરૂરી છે. તમને પણ હતુંને કે હું બેચોપડી

વધારે ભણી હોતતો તમને હિસાબ કિતાબમા સહાય કરત. પણ લગન પછી બાર મહિનામા

કાનો આવ્યો ને બીજે વરહે કંકુડી.  તમારી મનની મનમા રહી ગઈ. એ તો ભગવાને હારો

દી દેખાડ્યો અને આપણે બે પાંદડે થયા.

     જગાને જમના પર ખૂબ વહાલ. કેમ ન હોય. કાના ને કંકુ જેવા બે સુંદર બાળકો દીધા હતા.

જગાના માબાપને ખૂબ આબરૂભેર સાચવતી.  તેને પણ થયું કંકુ દીકરી છે તેથી કાંઇ ગુન્હો

કર્યો. ભલેને જીવન પોતાની મરજી મુજબ બનાવતી. જગો નવા જમાનાની હવાથી વાકેફ

હતો. તે સમજતો હતો કે સ્ત્રી હવે માત્ર રસોડાની રાણી નથી રહી. તેને પણ અરમાન હોય

છે. હિંદી ચલચિત્ર જોતો હતો.  જમાનો ક્યાંથી ક્યાં પહોંચી ગયો છે.  પોતાની આવી સુંદર

દિકરી ભલેને ભણતી. કહ્યાગરી, ઘરકામમા પાવરધી પણ છે. તેનું હૈયું ઠારીશ તો તના

આશિર્વાદ પામીશ. જમનાની કેળવણી અને સંસ્કાર પર તે મુસ્તાક હતો. જમનાને સાતે

કોઠે ટાઢક થઈ. સવારે કંકુ ઉઠે ત્યારે સારા સમાચાર આપવા તલપાપડ થઈ રહી અને

વિચારમા આંખો મીંચાઈ ગઈ.

              કંકુને તો કાંઈ જ ખબર ન હતી. ભણવા મળશે કે પરણવું પડશે તેની દ્વિધામા

આકાશના તારા ગણતી રહી.—————– શાન ને ઢાઢસ બંધાઈ હતી. તેને વિશ્વાસ

હતો કે  કંકુની મા જમનામાસી જરૂર કાંઈક કરશે—–