શાળામાં જતા બાળકોનું જીવલેણ હથિયાર બંદુક છે એવું માનવાની

ભૂલ કદી ન કરતાં. સહુથી ઘાતકી અને કાતિલ હથિયાર છે :Bullying”.

આજે ૨૧મી સદીમાં એના ત્રાસથી જાણ્યું કે ૧૭ વર્ષની મેઘન આપઘાત

કરીને મરી ગઈ.  સમાચાર સાંભળીને રૂંવાડા ઉભા થઈ ગયા. મન મનવા

તૈયાર ન હતું કે તેનું મોત તે પ્રમાણે લખાયું હશે.

              હાઈસ્કૂલના બાળકોનો ઘણો પરિચય છે. સાચું કહું તો તેમની

રીતભાત આંખે ઊડીને વળગે તેવી છે. તેમના વર્તનામા સહજિકતા

અને આદર ભારોભાર ભરેલા મેં અનુભવ્યા છે. કિંતુ કેરીના કરંડિયામા

એકાદ બે સડેલી હોય તો દરકાર ન કરીએતો ઘણી સડી જાય.

       તેમ એકાદ એવું જુવાન લોહી હોય જે ચાર પાંચ જણને બગાડી

કોઈનો જાન જાય તેવી હરકત કરી શકે. જુવાન બાળકોના માતાપિતા

ચેતો અને ખુદના બાળકની હિલચાલ પર નિગરાની રાખો. એટલું જ

હું તો કહીશ.

        મેઘન, જે આ ઘટનાનો ભોગ બની તેના માતાપિતાને સાંત્વના

આપવા મારી પાસે શબ્દો નથી.   મેઘન તને થયેલું દુઃખ અને મનોવ્યથા

આવૉ કુમળી ઉમરે તે કેવી રિતે સહી હશે? આશા છે પ્રભુ કોઈ પણ રીતે

મારા મનનું સમાધાન કરશે————————

   એક ડગ ધરા પર —-૮

       શાન હાઈસ્કૂલમા આવી . ઉંમર ઉમરનું કામ કરે છે. નાની નિર્દોષ બાળકી

હવે કન્યમાં રૂપાંતરીત થઈ રહી હતી. દરમહિને વેઠવી પડતી અગવડ ગમતી

ન હતી. કિંતુ સોનમ તેને પ્યારથી સમજાવી સહ્ય બનાવતી. શરીરમાં થતા

ફેરફાર નિહાળી શાન લજવાતી અને રોમાંચ પણ અનુભવતી. તેને ખબર પડતી

ન હતી કિંતુ જે અનુભવમાંથી પસાર થઈ રહી હતી તે ગમતું હતું.  સોનમ ચૂપકીદિથી

 તેની નોંધ લેતી અને રાતના એકાંતમાં સાહિલને બધી વાતથી વાકેફ કરતી.

                  હવે  સોનમ વિચારતી કે ઉનાળાની રજાઓ છે. થોડું ઘણું  શાન ને રસોઇકામ

અને સિવણમાં રસ લેતી કરવી છે. તેના વાંચનમા પણ વૈવિધ્યતા આવવી જરૂરી છે.

શાનને ઘરપાસેના પુસ્તકાલયમાં સભ્ય બનાવી. પહેલા થોડોક વખત તેની સાથે ગઈ.

હિંદના ઈતિહાસ્ના પુસ્તકો,  વિજ્ઞાનને લગતાં, ધાર્મિક વિ. વિ. બતાવ્યા. તેને પહેલા જોવું

હતું શાનને શું વાંચવાથી આનંદ સાથે જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે.  સોહમને દાદી પાસે મૂકી

મા-દિકરી બહાર જતાં. શાનને પણ મમ્મી સાથે ખૂબ મઝા આવતી. રજાને દિવસે આખો

પરિવાર સાથે બહાર જતો. સાહિલ એક પણ તક જવા ન દેતો. રવીવારની કાગ ને ડોળે

રાહ જોતો. સુંદર પરિવાર , સુખી પરિવારની ઉક્તિ બરાબર બંધબેસતી હતી.  રજા

ના દિવસો પાણીના રેલાની જેમ પસાર થઈ રહ્યા હતા.  સોનમને તેના માતા પિતા

તેડાવતા ત્યારે હંમેશા કોઈના કોઈ કારણસર તે જઈ શકતી નહી.

  સોનમ પિયર ખૂબ ઓછું જઈ શકતી. વિચાર આવ્યો લાવને શાનને નાના નાની

પાસે મોકલું.  થોડા દિવસ શાન, નાના નાની ત્યાં રહેવા આવી. ઘરનું વાતાવરણ

શરૂમાં શાનને થોડું જુદું લાગ્યું કિંતુ વાંધો ન આવ્યો.   નાના,નાની શહેરથી દૂર રહેતા

હતાં. વાતાવરણ શાંત હતું પણ હવામા પ્રસરતી મહેક મનભાવન હતી. શહેર કરતાં

મોટું ઘર. ઘરમાં માણસ બે પણ કામ કરવા વાળા ત્રણ. આજુબાજુ મઝાનો બગીચો,

બગીચામાં ઝુલો.  ઘરની પાછળ કૂવો. જોકે હવે પાણી કાઢવાનું ન હતું. શહેરની જેમ

નળ હતા.   શાનને કુદરતને ખોળે રમવાની મઝા આવતી. આજુબાજુથી નાની નાની

છોકરીઓ તેની સાથે રમવા આવતી. શાન તેમની ઘણી બધી રમત રમતાં શીખી.

પોતે શાળામા જે રમતી તે તેમને બતાવતી અને રમતા શીખવાડતી.

          એક દિવસ તેની સાથે રમતી કંકુ આવી. ખૂબ શાંત જણાતી હતી. શાન તેને

પોતાની સાથે ઉપર લઈ ગઈ. કંકુ બન્ને જણ એકલા હતા તેથી, તેનામા હિંમત આવી

ને કહે , શાન દીદી હું ચૌદ વર્ષની થઈ મને મારી મા ભણવાની ના પાડે છે. મને

ખૂબ ભણવું છે. અમે સુથાર જાતના છીએ. અમારામાં દિકરીઓને બહુ ભણાવે નહી.

પંદર કે સોળની થાય ત્યાં પરણાવી દે. હજુ તો તેનુ બાળપણ ગયું ન હોય ત્યાં બે

નાના બાળકની મા થઈ જાય. બાકીની જીંદગી ઘરકામ, પતિ અને બાળકો સાથે પુરી

કરવાની. આજે ૨૧મી સદીમા જ્યાં સ્ત્રી અવકાશમાં જતી હોય, દરેક ક્ષેત્રમાં પ્રવિણતા

પામી હોય ત્યાં દીદી મારા હાલ જુઓ.

   શાન કંકુની અવિરત વાણી સાંભળીને ચકિત થઈ ગઈ. નાના ગામમા રહેતી કંકુ જગની

વાતોથી વિદિત છે. તેને પોતાને પણ કાંઈ કરીને, બનીને જીવવું છે. ઘરના વડિલનેતો

સમજાવાય કિંતુ નાના નાની કે દાદા દાદી તોબા રે તોબા. તેમનેતો હળાહળ કળિયુગ

દેખાય.  કંકુને શાંત કરી પાણી પિવડાવ્યું. આમ પણ શાન હતીજ એવી કે કોઈને પણ

તેની પાસે આવીને વાત કરવાનું મન થાય. પરિચય ખૂબ ઝૂઝ હતો . લાગણી અને પ્રેમ

સમયના બંધનમા નથી. જ્યાં દિલના તાર જોડાય ત્યાં સમય ટૂંકો યા લાંબો એ અતિ

મહત્વનું નથી. શાન વિચારમાં ડૂબી ગઈ. તેને માટે તો આ એકદમ નવી પરિસ્થિતિ હતી.

કંકુએ પોતાના તથા પોતાના ભાઈના જુદા જુદા નિયમો પંણ ટુંકમા કહી બતાવ્યા.

                    શાન  કાપોતો લોહીન નિકળે એવી અવસ્થામા હતી.  આમ તો તે પણ બાળક

હતી. જુવાનીમા પ્રવેશ કરી ચૂકી હતી. છતાંય આવી વાત સાંભળીને કાંઇ ઉત્તર ન આપતા

કંકુને વિશ્વાસમા લીધી.  કહે, તું શાંત થા, ઘરે જા આપણે કાલે વાત કરીશું. કંકુ ઘરે ગઈ.

આશા બંધાઈ કે શાન દીદી તેને જરૂર કોઈ માર્ગ બતાવશે.——————

બે જવાબ

સાચું બોલવું યા જુઠ્ઠું બોલવું

૧. સાચું બોલી પરિણામ માટે તૈયાર રહો -યા

૨. જુઠ્ઠું સો વખત બોલો.

નીંદા કરવી યા નીંદા સાંભળવી

૧.  નીંદા કરનાર અને સાંભળનાર બંને સરખા ગુનેગાર છે યા

૨. નીંદા ન સાંભળવી

સવારના વહેલાં ઉઠવું યા રાત્રે મોડા સુવું

૧. રાત્રે વહેલાં સૂઈ વહેલા ઉઠે વીર

 બળ બુધ્ધિ ને ધનવધે સુખમાં રહે શરીર

૨. ફેંસલો તમારા ઉપર છે.

વિના કારણે યા કારણ સહિત કોઈ અપમાન કરે તો?

૧. તે વ્યક્તિથી સપ્રમાણ અંતર રાખવું–યા

૨. આંખ મિંચામણા કરવા. બોલીને સંબધન બગાડવો.

મોહમાયા ત્યજવા યા આસકતી વધારવી

૧. સંસરમાં જલ-કમલવત રહેવું “तेन त्यक्तेन भूंजिथा”–યા

२. આસક્તિ, મોહ, માયામાં સંડોવાઈ દુઃખી થવું.

પ્રૌઢાવસ્થામાં જીભપર સંયમ કે ચટકા

૧. સંયમ શાંતિ અને સ્વાસ્થ્ય કાજે આવશ્યક છે -યા

૨. જીભને વશ થઈ તંદુરસ્તીને દાવ પર લગાવો.

બાળકો પર સત્તા જમાવવી કે સ્વતંત્રતા બક્ષવી

૧. ભાગ્યથી માતા-પિતાની પદવી પ્રાપ્ત થાય છે–યા

૨. સ્વતંત્રતા આપો. અણીને ટાંકણે ‘તમે છો જ’

વ્યાયમ અથવા યોગ યા હોતી હૈ ચલતી હૈ

૧. જીવનમાં શાંતિ અને તંદુરસ્તી પામો -યા

૨. જીવન ભારરૂપ ,પરિવારને બોજા રૂપ

મૃત્યુ સમયે શાંતિ યા તરફડિયા

૧. સંયમ અને શિસ્ત ભર્યું જીવન શાંતિ અર્પશે–યા

  ૨. પીડા અને યાતનાનો સામનો

હસવાની મનાઈ છે——-

‘૩’ ઈડિયટસ 

  રીટુઃ યાદ છે આપણે કોલેજમાં ભણતા હતા ત્યારે

            હું, તું અને વનિતા ‘૩’ દેવીયાં જોવા ગયા હતા.

 કલ્પુઃ અરે બરાબર યાદ છે. ઍક જણ બોલ્યો હતો

           ‘૩’ દેવીયાં , ‘૩’ દેવીયાં દેખને ચલી.

રીટુઃ આજે ‘૩’ ઈડિયટસ જોવા જઈએ છીએ.

          કોલેજ કાળ પછી તૈયાર રહેજે ——–

         આજે આપણને ‘૩’ પૌત્ર અને પૌત્રી છે——

એક ડગ ધરા પર——૭

              શાન અને કિસન હસતા હસતા વર્ગ તરફ જઈ રહ્યા હતા. શાળાના

બીજા વિદ્યાર્થી અને વિદ્યાર્થીની બંને તરફ અચરજથી જોઈ રહ્યા. કિસનને

માથે વાળ ન હતા એ તો જગજાહેર વાત હતી. કિંતુ શાન, શામાટે વાળ વગર

શાળામા આવી હશે?  એકાદ બે જણાએ તો હાથથી ઈશારો કરીને પૂછ્યું?

શાન સમજી ગઈ અને હસીને આગળ વધી.  વર્ગ શિક્ષક અચંબામા પડી

ગયા. પ્રાર્થના પછી શાનને પોતાની પાસે બોલાવી, બેસાડી ધીરે રહીને

જાણવાનો પ્રયત્ન કર્યો. શાન નિર્ભયતાથી કહે, કિસનની બધા છોકરા છોકરી

મશ્કરી કરતા હતા તેથી તેને સાથ આપવા મેં વાળ  કઢાવી નાખ્યા.  મારા

પપ્પા અને મમ્મી બંને એ મારી લાગણીને માન આપ્યું.  અરે મારા વાળતો

પાછા આવી જશે. ત્યાં સુધીમા કિસન પણ સામનો કરતા શીખી જશે.  

               વર્ગ શિક્ષકતો શાનને મનોમન વંદી રહ્યા. તેની લાગણીનો અંદાઝ

કરવો તેમને માટે મુશ્કેલ હતો.  ખેર કિસનની મમ્મી, રવિવારની રજાને દિવસે

શાનના માતા, પિતા, ભાઈ અને  ઘરના વડિલોને મળી.  શાનને આમા કોઈ

મોટી ધાડ મારી હોય એવું ન લાગ્યું. બાળ માનસ કેટલું નિખાલસ હોય છે!

સર્વેને તેની પ્રતીતિ થઈ.   ગુરૂ દત્તાત્રયે ૨૪ ગુરૂ કર્યા હતા. બાળક ગુરૂનું

સ્થાન ગ્રહણ કરવાને શક્તિમાન છે. 

            શાનના વાળ તો ધીરે ધીરે આવી રહ્યા હતા. કિસન મનથી મજબૂત

 બની ગયો. કહેવાની આવશ્યકતા નથી કે શાન અને કિસન જીગરી દોસ્ત

બની ગયા.  વાર્ષિક પરીક્ષા નજીક આવી રહી હતી. શાનને ભણવાનું ખૂબ

પસંદ હતું. રીયા તેની પ્રિય સખી કોઈ વાર કંટાળતી તો કહેતી,”પરીક્ષા પછી

રજાઓ પડે છે. રમીશું અને મઝા કરીશું”.  હમણાતો સારા ગુણ લાવી પાસ

થવું છે. વાળ નથી એ વાત તો તે સાવ વિસરી જ ગઈ હતી.

     સુંદર પરવરિશ અને સંસ્કારનો જીવતો જાગતો નમૂનો એટલે શાન. વહાલા

ભાઈ સોહમને રમાડવો, સૂવાના સમયે હિંચકા નાખવા તેને બહુ ગમતા. દિકરા કે

દિકરી વચ્ચે કોઈ ભેદ દૃષ્ટિગોચર થતો ન હતો.  દિકરીઓને દૂધપીતી કરતા સમજમા

આવા સુંદર પરિવાર પણ જોવા મળે છે. છોકરી હોવાને નાતે સહેવી પડતી અવહેલના

હવે ભૂતકાળની વાત થઈ ગઈ છે.  હજુ પણ રડ્યા ખડ્યા એવા કિસ્સા જોવા મળતા

હોય છે, જ્યાં વિદ્યા અને સંસ્કારનો અભાવ વરતાતો હશે.

       હવા ને પકડી શકાય? ખળખળ વહેતા નદીના પાણીના પ્રવાહને અટકાવી શકાય?

સૂર્યનો પ્રકાશ ડબ્બામાં ભરી શકાય? જો આ બધા પ્રશ્નોનો જવાબ હા, હોય તો સમયના

વેગની સાથેવધતી જતી શાનની ઉંમર અને સૌંદર્યને પિછાણી શકાય. ઉનાળાની રજા

પડી ગઈ દર વર્ષની જેમ શાન સાર ગુણાંક મેળવી આગલા ધોરણમા આવી.

            અરે શાન હવે ‘હાઈસ્કૂલમા” આવી ગઈ સોનમ અને  સાહિલ વાતો કરી રહ્યા હતા.

બાજુના કમરામા   શાન અને સોહમ રમવામા મશગુલ હતા.  દિકરી મોટી થાય તેમ

માબાપ પણ ચેતતા જાય. દિકરા અને દિકરીમા ત્યાં જ ફરક જણાય. દિકરીઓના ભય

સ્થાન માબાપની નિંદ હરામ કરતા હોય છે. સુસંસ્કારી માબાપની દિકરી તેનો ખ્યાલ

હંમેશ રાખતી હોય છે. શાનના અંગ અંગમાંથી યૌવન ડોકિયા કરી રહ્યું  હતું. લીંબુ ને

મરચા દરવાજે લટકાવવા યા તો શાનને કાળું ટીલુ કરી મોકલવાને બદલે સોનમ

તેની સાથે, શાનની ઉમરને લક્ષ્યમા રાખી વાત કરી તેને સમજાવતી. સમજુકો

ઈશારા કાફીની ઉક્તિ પ્રમાણે શાન થોડામા ઘણું સમજતી. ‘મા, તું બેફિકર રહેજે’

કહી માને વિશ્વાસમા લેતી.————————–

બોલ્યા————-મૌન દ્વારા

ઈશારા————–નયન દ્વારા

આપ્યું—————–હસ્ત દ્વારા

પામ્યા——————સંતોષ દ્વારા

સમજ્યા—————–અનુભવ દ્વારા

કમાયા——————–ઉદ્યમ દ્વારા

શિખ્યા————————ગુરૂ દ્વારા

સમજાવ્યું———————-વર્તન દ્વારા

ખોયું—————————બેદરકારી દ્વરા

શીખવાડ્યું——————–સમર્થન દ્વારા

ગુમાવ્યું———————-ગુમાન દ્વારા

મેળવ્યું———————પ્રયત્ન દ્વારા

ગ્રહણ કર્યું——————-વાંચન દ્વારા

 ગેરહાજરીમા હાજરી

સમગ્રતામા સમાતી

એકલતામા સાથી

સ્વપ્નમા સિંચીત

જાગ્રતતામા કલ્પિત

વર્તનમા સાક્ષી

બરફમા પાણી

ફુલોમાં મહેકતી

ડંખમા શક્તિ

અક્ષરમાં ભક્તિ

વાણીમા ઉક્તિ

ગતિમાં ગર્ભિત

યોગમા રાચતી

અંતરમા અનૂભુતિ

ત્યાગમા સમર્પિત

નજર્યુંમા વસતી

•       માનવીનું મન  અને ઇશ્વરીય તેજથી સર્જાયેલું તન
•       યોગનું  જ્ઞાન  અને  ઇશ્વરને જાણવાનું વિજ્ઞાન
•        નિર્મળ દૃષ્ટિ અને ઐશ્વર્ય સભર સૃષ્ટિ
•        મનઘડિત આકાર અને સર્જનહાર નિરાકાર